Ụkpụrụ Omume Na-ahụ Maka Gburugburu Ebe Obibi
Na nkà ihe ọmụma gburugburu ebe obibi, ụkpụrụ omume gburugburu ebe obibi bụ ntọala siri ike nke nkà ihe ọmụma bara uru "nke na-ewughachi ụdị arụmụka dị mkpa nke nwere ike ime maka ichekwa ihe ndị sitere n'okike na iji ihe ndị sitere n'okike mee ihe." Ndị isi asọmpi paradigms bụ anthropocentrism, physiocentrism (a na-akpọkwa ecocentrism), na theocentrism. Ụkpụrụ gburugburu ebe obibi na-emetụta ọtụtụ ọzụzụ gụnyere iwu gburugburu ebe obibi, sociology gburugburu ebe obibi, ecotheology, ecological Economics, ecology na gburugburu ebe obibi.
E nwere ọtụtụ mkpebi omume ọma nke ụmụ mmadụ na-eme maka gburugburu ebe obibi. Dịka ọmụmaatụ:
- Ụmụ mmadụ kwesịrị ịga n'ihu na-egbutu oké ọhịa ndị e gbuturu n"ihi oriri mmadụ?
- Gịnị mere ụmụ mmadụ ga-eji nọgide na-agbasa ụdị ya, na ndụ n'onwe ya?[1]
- Ụmụ mmadụ kwesịrị ịnọgide na-emepụta ụgbọala ndị na'okpuru mmanụ?
- Gịnị ka ọrụ gburugburu ebe obibi ụmụ mmadụ kwesịrị idebe maka ọgbọ ndị na-abịa n'ihu?[2][3]
- Ọ bụ ihe ziri ezi maka ụmụ mmadụ ịkpalite mkpochapụ nke ụdị dị iche iche maka ọdịmma nke ụmụ amaala?
- Olee otú ụmụ mmadụ ga-esi jiri ma chekwaa gburugburu ebe obibi iji chọta ma gbasaa ndụ?[4]
- Kedu ọrụ Planetary Boundaries nwere ike ịrụ n'ịgbanwe mmekọrịta mmadụ na ụwa?[5]
Ngalaba agụmakwụkwọ nke ụkpụrụ omume gburugburu ebe obibi tolitere na nzaghachi nye ọrụ nke Rachel Carson na Murray Bookchin na ihe omume dịka ụbọchị mbụ nke ụwa na 1970, mgbe ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi malitere ịgba ndị ọkà ihe ọmụma ume ka ha tụlee akụkụ nkà ihe ọmụma nke nsogbu gburugburu ebe obibi. Akwụkwọ abụọ e bipụtara na Sayensị nwere mmetụta dị oke mkpa: Lynn White's "The Historical Roots of our Ecologic Crisis" (March 1967) na Garrett Hardin's "The Tragedy of the Commons" (December 1968). Ihe metụtakwara bụ edemede Garett Hardin mechara nke akpọrọ "Ịnyocha ụkpụrụ omume ọhụrụ maka ịlanahụ", yana edemede Aldo Leopold na A Sand County Almanac ya, nke akpọrọ "The Land Ethic", nke Leopold kwuru hoo haa na mgbọrọgwụ nke nsogbu gburugburu ebe obibi. bụ ndị nkà ihe ọmụma (1949).
Akwụkwọ akụkọ agụmakwụkwọ izizi mba ụwa na ngalaba a sitere na North America na ngwụcha 1970s na mbido 1980 - akwụkwọ akụkọ US dabeere na Environmental Ethics na 1979 na akwụkwọ akụkọ Canada sitere na Trumpeter: Journal of Ecosophy na 1983. Akwụkwọ akụkọ Britain izizi nke Britain. Ụdị a, ụkpụrụ gburugburu ebe obibi, ka ewepụtara na 1992.
Marshall's categories[dezie | dezie ebe o si]
Ụfọdụ ndị ọkà mmụta agbalịwo ịkọwa ụzọ dịgasị iche iche e si eji gburugburu ebe obibi kpọrọ ihe. Alan Marshall na Michael Smith bụ ihe atụ abụọ nke nke a, dị ka Peter Vardy kwuru na Puzzle of Ethics. Dị ka Marshall si kwuo, usoro ụkpụrụ omume atọ apụtala n'ime afọ 40 gara aga: Mgbakwunye Libertarian, Ecologic Extension, na Conservation Ethics.
Libertarian extension[dezie | dezie ebe o si]
Mgbakwunye libertarian Marshall na-ekwughachi ụzọ nnwere onwe obodo (ya bụ nkwa ịgbasa ndị otu obodo niile ikike nhata). Na gburugburu ebe obibi, a na-echekarị na obodo nwere ndị na-abụghị mmadụ yana ụmụ mmadụ.
Andrew Brennan bụ onye na-akwado ecologic humanism (eco-humanism), arụmụka na ihe niile gbasara ontological, ndụ ndụ na ndị na-adịghị ndụ, nwere ike inye ụkpụrụ ziri ezi naanị na ha dị. Ọrụ Arne Næss na onye na-emekọ ihe ọnụ Sessions na-adabakwa n'okpuru ndọtị libertarian, n'agbanyeghị na ha họọrọ okwu ahụ bụ "ihe omimi dị omimi". Nkà mmụta ihe omimi dị omimi bụ arụmụka maka uru dị n'ime ma ọ bụ uru dị na gburugburu ebe obibi - echiche na ọ bara uru n'onwe ya. Arụmụka ha dabara n'okpuru ma ndọtị libertarian na mgbakwunye gburugburu ebe obibi.
Enwere ike ịha ọrụ Peter Singer n'okpuru 'mgbakwunye libertarian' Marshall. O chere na a ga-agbanwegharị "n'ịgbasawanye ụkpụrụ omume" ka ọ tinye ikike nke anụmanụ ndị na-abụghị mmadụ, na imeghị nke a ga-abụ ikpe mara ụdị omume. Ọ na-esiri onye na-agụ egwú ike ịnakwere arụmụka ahụ site na uru nke a-biotic ma ọ bụ "na-abụghị sentient" (na-adịghị ama) ụlọ ọrụ, na kwubiri na ya mbụ mbipụta nke "Practical Ethics" na ha ekwesịghị ịgụnye na ịgbasa okirikiri nke. ụkpụrụ omume. Usoro a bụ n'ezie mgbe ahụ, bio-centric. Otú ọ dị, na mbipụta e mesịrị nke Practical Ethics mgbe ọrụ Næss na Sessions gasịrị, onye na-agụ egwú na-ekweta na, ọ bụ ezie na enweghị nkwenye site na ihe omimi dị omimi, arụmụka sitere na uru bara uru nke ụlọ ọrụ ndị na-abụghị ndị ezipụ bụ ihe ezi uche dị na ya, ma na nsogbu kachasị mma. Onye na-abụ abụ kwadoro ụkpụrụ omume mmadụ.
Ecologic extension[dezie | dezie ebe o si]
Otu Alan Marshall nke ndọtị gburugburu ebe obibi na-elekwasị anya ọ bụghị n'ikike mmadụ kama na nnabata nke ndabere ndabere nke ihe niile dị ndụ (na ụfọdụ ihe ndị dị ndụ) na ụdị dị iche iche ha dị mkpa. Ebe enwere ike iche Extension Libertarian ka ọ na-esite na nhụsianya ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ụwa okike, a na-eche na ndọtị ecologic kacha mma dị ka echiche sayensị nke ụwa okike. Ecological Extension bụ otu nhazi nke Smith's eco-holism, ọ na-arụrịta ụka maka uru dị n'ime ihe dị n'ime mkpokọta gburugburu ebe obibi dịka gburugburu ebe obibi ma ọ bụ gburugburu ụwa n'ozuzu ya. Holmes Rolston, na ndị ọzọ, ewerela ụzọ a.
Ụdị nke a nwere ike ịgụnye echiche Gaia James Lovelock; echiche na mbara ụwa na-agbanwe usoro geo-physiological ya ka oge na-aga iji hụ na ọ ga-aga n'ihu n'ihe nhata nke ihe na-emepụta organic na inorganic. A na-akọwa mbara ala ahụ dị ka ihe jikọrọ ọnụ, nke zuru oke nwere ụkpụrụ omume nke agbụrụ mmadụ na-enweghị ihe ọ pụtara n'ikpeazụ.
Ụkpụrụ Omume Nchekwa[dezie | dezie ebe o si]
Otu Marshall nke 'atụmatụ nchekwa' bụ ndọtị nke uru-uru n'ime ụwa na-abụghị nke mmadụ. Ọ na-elekwasị anya naanị uru nke gburugburu ebe obibi n'ihe gbasara uru ma ọ bụ uru ya na ụmụ mmadụ. Ọ na-egosipụta ọdịiche dị n'ime echiche bara uru nke 'ihe omimi dị omimi,' n'ihi ya, a na-akpọkarị ya 'nkà mmụta ihe omimi,' na-arụkwa ụka maka ichekwa gburugburu ebe obibi na ndabere na ọ nwere uru na-adịghị ahụkebe - nke na-enyere aka maka ọdịmma mmadụ. Ya mere, nchekwa bụ ụzọ e si ejedebe ma na-eche naanị gbasara mmadụ na nleba anya n'etiti ọgbọ. A pụrụ ịrụ ụka na ọ bụ ụkpụrụ omume a mere ka arụmụka ndị dị n’okpuru bụ́ ndị Gọọmenti tụpụtara ná mgbakọ Kyoto na 1997 na nkwekọrịta atọ e mere na Rio Earth Summit na 1992.
Echiche nke Humanist[dezie | dezie ebe o si]
Peter Singer kwadoro ichekwa "ebe ihe nketa ụwa", akụkụ ụwa a na-emebibeghị nke na-enweta "uru ụkọ" ka ha na-ebelata ka oge na-aga. Nchekwa ha bụ ihe nketa nye ọgbọ na-abịa n'ihu n'ihi na e ketara ha n'aka ndị nna nna mmadụ, ekwesịrị ibufe ha n'ọgbọ ndị na-abịa n'ihu ka ha nwee ohere ikpebi ma ha ga-anụ ụtọ ime obodo na-adịghị mma ma ọ bụ obodo mepere emepe kpamkpam. Ezi ihe atụ nke ebe ihe nketa ụwa ga-abụ oke ọhịa nke ebe okpomọkụ, usoro gburugburu ebe obibi mara mma nke wereworị ọtụtụ narị afọ ịmalite. Ikpocha oke ohia maka ala ugbo na-adakarị n'ihi ọnọdụ ala, ma mgbe ọ gbasasịrị, nwere ike were ọtụtụ puku afọ iji megharịa.
Nkà mmụta okpukpe a na-etinye n'ọrụ[dezie | dezie ebe o si]
Echiche ụwa nke Ndị Kraịst na-ahụ eluigwe na ụwa dị ka Chineke kere, na ụmụ mmadụ ga-aza Chineke ajụjụ maka iji akụ ndị e nyefere n'aka mmadụ. A na-ahụ ụkpụrụ ndị kasị elu n'ìhè nke ịbụ ndị bara uru n'anya Chineke. Nke a metụtara ma n'obosara - ilekọta ndị mmadụ (Matiu 25) na ihe gbasara gburugburu ebe obibi, dịka ọmụmaatụ. ahụike gburugburu ebe obibi (Deuterọnọmi 22.8; 23.12-14) - na mkpali siri ike, ịhụnanya nke Kraịst na-achịkwa (2 Ndị Kọrint 5.14f) na imegide ọrịa ime mmụọ dị n'okpuru nke mmehie, nke na-egosi onwe ya na ịchọ ọdịmma onwe onye nanị na enweghị echiche. N'ọtụtụ mba, a na-egosipụta mmekọrịta nke ajụjụ ọnụ na ekele owuwe ihe ubi. (B.T. Adeney: Global Ethics in New Dictionary of Christian Ethics and Pastoral Theology 1995 Leicester)
Ndị ọkà mmụta okpukpe Abraham ejiriwo nkà mmụta okpukpe kpalie ọha mmadụ. John L. O'Sullivan, onye chepụtara okwu ahụ pụtara akara aka, na ndị ọzọ nwere mmetụta dị ka ya ji echiche Abraham gbaa ume ime ihe. Ndị ọkà mmụta okpukpe a, ndị odeakụkọ na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ejiriwo echiche ndị a mee ihe n'akụkọ ihe mere eme ma nọgide na-eme nke a iji kwado ọchịchọ iri nri nke America na-eto eto n'oge oge mgbanwe mgbanwe mmepụta ihe. Iji mee ka nghọta Chineke zubere ka ụmụ mmadụ sikwuo ike, ndị na-ede ihe banyere gburugburu ebe obibi na ndị ọkà mmụta okpukpe kwusara na ụmụ mmadụ dị iche na okike, n'usoro dị elu. Ndị nwere ike ịkatọ echiche a nwere ike ịjụ otu ajụjụ ahụ John Muir jụrụ n'ụzọ na-enweghị isi na akụkụ nke akwụkwọ akụkọ ya bụ A Thousand Mile Walk to the Gulf, gịnị kpatara enwere ọtụtụ ihe egwu na ụwa okike n'ụdị osisi na-egbu egbu, anụmanụ. na ọdachi ndị na-emere onwe ha, azịza ya bụ na ihe ndị ahụ e kere eke sitere ná mmehie Adam na Iv mere n’ogige Iden.
Kemgbe narị afọ nke 20, itinye nkà mmụta okpukpe n'ọrụ na gburugburu ebe obibi gbawara n'ụlọ akwụkwọ echiche abụọ. Usoro nghọta nke mbụ na-ejide okpukperechi dịka ntọala nke nlekọta gburugburu ebe obibi. Nke abụọ na-ahụ na iji nkà mmụta okpukpe eme ihe dị ka ụzọ isi mee ka a na-achịkọta ihe ndị a na-ejighị n'aka nke akụ ndị sitere n'okike. Lynn White na Calvin DeWitt na-anọchi anya akụkụ ọ bụla nke dichotomy a.
John Muir kpọpụtara ọdịdị dị ka ebe a na-akpọ oku na-adịghị na ụda olu obodo mepere emepe. "Maka Muir na ọnụ ọgụgụ na-arịwanye elu nke ndị America na-ekerịta echiche ya, ụlọ Setan aghọwo Ụlọ Nsọ nke Chineke." Iji ntụnyere okpukpere chi Abraham nyere Muir na Sierra Club aka imepụta nkwado maka ụfọdụ ihe nchekwa ọdịdị ọha mbụ.
Ndị na-ede akwụkwọ dị ka Terry Tempest Williams yana John Muir na-ewuli elu n'echiche bụ na "... Enwere ike ịchọta Chineke ebe ọ bụla ị nọ, karịsịa n'èzí. Ọ bụghị nanị na-ahapụ ofufe ezinụlọ na Sunday na ụlọ ụka." Ntụtụ aka dị ka ndị a na-enyere ọha na eze aka ime njikọ n'etiti eserese emere na Hudson River School, foto Ansel Adams, yana ụdị mgbasa ozi ndị ọzọ, na okpukperechi ma ọ bụ ọnọdụ ime mmụọ ha. Ịtụkwasị uru dị mkpa n'okike site na nkà mmụta okpukpe bụ echiche bụ isi nke gburugburu ebe obibi miri emi.
Normative ethical theories[dezie | dezie ebe o si]
Normative ethics bụ ubi na nkà ihe ọmụma omume nke na-enyocha ka mmadụ kwesịrị isi mee ihe. Ihe bụ́ ezi omume na ihe ọjọọ, na otú e si ekpebi ụkpụrụ omume. N'ikpeazụ, usoro a nwere ike iyi ihe dị n'ime anthropocentric. Otú ọ dị, usoro ihe ọmụma sitere n'echiche ụkpụrụ ụkpụrụ omume omenala dị ukwuu n'ime ụkpụrụ gburugburu ebe obibi nke ugbu a.
Consequentialism[dezie | dezie ebe o si]
Echiche ndị na-akpata ya na-elekwasị anya na nsonaazụ nke omume, nke a na-emesi ike ọ bụghị ihe 'ziri ezi' kama ọ bụ ihe 'uru' na 'dị mma'. Dị ka ihe atụ, Act Utilitarianism na-agbasa usoro a iji mesie ike na ihe na-eme ihe ziri ezi bụ ma ọ na-eme ka ahụ dịkwuo mma ma na-ebelata ihe mgbu. Ya mere, a na-ewere omume ndị na-ebute ọdịmma dị ukwuu dị ka iwu na ihe kwere ekwe. Achọpụtala na nke a bụ ọnọdụ 'ndị na-emepụta ihe' na gburugburu ebe obibi, n'ihi ya, ọ bụghị nke zuru oke maka ọchịchọ siri ike nke ụdị dịgasị iche iche nke gburugburu ebe obibi.
Aldo Leopold's Land Ethic (1949) na-agbalị izere ụdị ngwá ọrụ a site n'ịtụpụta ụzọ zuru oke maka mmekọrịta dị n'etiti ụmụ mmadụ na 'obodo biotic' ha, ya mere ịmepụta 'oke' dabere na njedebe na "ihe ziri ezi mgbe ọ na-echedo iguzosi ike n'ezi ihe, nkwụsi ike, na ịma mma nke obodo biotic; ọ bụ ihe na-ezighi ezi ma ọ bụrụ na ọ dị iche." Ya mere, a na-ekwe ka iji ihe ndị sitere n'okike mee ihe ma ọ bụrụhaala na ọ naghị akpaghasị nkwụsi ike nke gburugburu ebe obibi. Ụfọdụ ndị ọkà ihe ọmụma ekewapụtala echiche Leopold ka ọ dịrị n'ime usoro ihe ga-esi na ya pụta, agbanyeghị, a na-arụrịta ụka ma nke a ọ bụ ụma. Echiche ndị ọzọ na-akpata ya dị ka nke Peter Singer na-emesi ike ntinye nke ndị na-abụghị nke mmadụ n'echiche ziri ezi. Echiche a na-arụ ụka na ihe niile e kere eke nke na-enwe ike inwe obi ụtọ na mgbu site n'okike, nwere ụkpụrụ omume nha anya maka uru dị n'ime ha. Ka o sina dị, a na-ahụta ihe ndị na-abụghị ndị mmụọ ozi, dị ka osisi, osimiri na gburugburu ebe obibi, dị ka naanị ngwa.
Deontology[dezie | dezie ebe o si]
Echiche deontology na-ekwu na omume kwesịrị ịdabere na ọrụ ma ọ bụ ọrụ maka ihe ziri ezi, kama ịbụ ezi ihe. N'ụzọ siri ike na consequentialism, echiche a na-arụ ụka maka ụkpụrụ nke ọrụ na-adabere na ọ bụghị na-arụ ọrụ nke uru, ma n'ihi ihe ndị na-eguzo n'ofe nsonaazụ nke omume. Ya mere, a ghaghị ichebe ihe bara uru ọ bụghị n'ihi na ịdị mma ya ga-ebuli ihe dị mma karịa, kama n'ihi na ọ bara uru n'onwe ya; ọ bụghị dị ka ụzọ kwupụta ihe, ma dị ka ọgwụgwụ n'onwe ya. Ya mere, ọ bụrụ na ekewapụta gburugburu ebe obibi dị ka ihe bara uru, a ga-ewere mbibi ọ bụla ma ọ bụ mmebi nke dị otú ahụ dị ka ihe na-ezighị ezi n'ozuzu ya kama ọ bụ nanị n'ihi nkwụsị efu efu. Enwere ike ịsị na usoro a zuru oke n'ụkpụrụ karịa otu n'ime ihe ndị dị na ya, ebe ọ dabara nke ọma na nguzozi siri ike nke nnukwu gburugburu ebe obibi.
Echiche nke ikike, dịka ọmụmaatụ, na-abụkarị deontological. Ya bụ, n'ime usoro a, amụma gburugburu ebe obibi nke na-enye ikike nke ndị na-abụghị ndị mmadụ, ga-ebute ụzọ nchekwa nke ndị dị otú ahụ na ọnọdụ okike ha, karịa n'ụzọ nkịtị. Tụlee ihe atụ, okwu na ihu igwe engineering; Fertilization nke oké osimiri na-achọ ịgbasa algae mmiri iji wepụ ọkwa dị elu nke CO2. Mgbagwoju anya sitere na usoro a bụ na ọ na-ebute nnukwu nsogbu na gburugburu ebe obibi. Ọzọkwa, ụkpụrụ omume gburugburu ebe obibi dabere na ikike nke anụmanụ mmiri na gburugburu ebe obibi ndị ahụ, ga-emepụta ihe nchebe megide ụdị ntinye aka a. Ndị na-ahụ maka ihe gbasara gburugburu ebe obibi dịka Paul W. Taylor, dịka ọmụmaatụ, arụwo ụka maka ụzọ Kantian siri bịa maka ụdịrị okwu a. Taylor na-arụ ụka na ihe niile dị ndụ bụ 'teleological center nke ndụ' kwesịrị ikike na nkwanye ùgwù. Echiche ya na-eji echiche nke 'universalizability', na-arụ ụka na mmadụ kwesịrị ime naanị na omume ndị nwere ike ime ezi uche dị ka iwu zuru ụwa ọnụ. Val Plumwood katọrọ ụzọ a site n'ịkọba na usoro nhazi nke ụwa, adabereghị na 'nkwanyere' nke ọzọ, n'ihi na ọ dabere na ọrụ na 'ịghọ' akụkụ nke gburugburu ebe obibi.
Virtue ethics[dezie | dezie ebe o si]
Ụkpụrụ omume ọma na-ekwu na ekwesịrị ịzụlite àgwà ụfọdụ, ma zere ndị ọzọ. Usoro a na-ezere nsogbu nke ịkọwapụta ihe bara uru, kama na-arụ ụka na ihe dị mkpa bụ ime ihe kwekọrọ na nguzozi ziri ezi nke omume ọma. Dị ka ihe atụ, ụkpụrụ nke Golden pụtara, na-ekwu na iji ‘na-emesapụ aka’ (omume ọma), mmadụ ekwesịghị ịbụ onye nhụsianya (erughị eru) ma ọ bụ imebiga ihe ókè (oke). N'adịghị ka deontology na consequentialism, echiche nke omume ọma na-elekwasị anya usoro ha na otu onye ga-eme ihe iji bie ndụ na-eme nke ọma. Nke a na-egosi 'mgbanwe nke isiokwu' nke yiri ka ọ bụ ọnọdụ zuru oke iji jide n'uche mgbanwe na-achọ nkwado nke nkwado. Otú ọ dị, n'ihi ya, a pụkwara ịsị na nke a bụ echiche anthropocentric sitere n'okike.
Ụfọdụ echiche Ecofeminist dịka nke Val Plumwood, ka ekewapụtala dị ka ụdị ụkpụrụ omume ọma. Plumwood na-arụ ụka na usoro ụkpụrụ omume na-adaba adaba n'ụzọ dabara adaba na ụdị gburugburu ebe obibi dị iche iche, n'ihi na àgwà ọma ndị dị ka 'nkwanyere ugwu', 'ekele' na 'uche', ọ bụghị nanị na ọ dabara maka ihe gbasara gburugburu ebe obibi kamakwa ọ dabara nke ọma na echiche nke ụmụ amaala. . Ọzọkwa, olee àgwà a ga-ewere dị ka akụkụ nke ajọ omume gburugburu ebe obibi? Ronald Sandler na-arụ ụka na àgwà ọjọọ na-eme ka ụmụ mmadụ na-eto eto dị ka 'anyaukwu', 'mmekpa ahụ' na 'mpako' na-eduga n'echiche ọjọọ na nchebe nke gburugburu ebe obibi dị ka 'enweghị mmasị', megide ụdị ndị ọzọ, na 'enweghị nchekwube' banyere nchekwa. Echiche ndị dị otú a, na-emepụta njikọ n'etiti ezigbo mmadụ na-eto eto na gburugburu ebe obibi.
Anthropocentrism[dezie | dezie ebe o si]
Anthropocentrism bụ ọnọdụ na ụmụ mmadụ bụ ihe kachasị mkpa ma ọ bụ ihe dị egwu n'ọnọdụ ọ bụla; na agbụrụ mmadụ ga-abụrịrị ihe kacha mkpa mgbe niile. Ndị na-akparị mmadụ na-arụ ụka na omenala ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ na-eleda homo sapiens anya mgbe ha na-atụle ụkpụrụ omume gburugburu ebe obibi nke ọnọdụ yana na ụmụ mmadụ na-enyocha gburugburu ebe obibi ha ma ọ bụ ihe ndị ọzọ dị ndụ n'ihe gbasara uru maka ha (lee ụdị ụdị). Ọtụtụ na-arụ ụka na ọmụmụ ihe niile gbasara gburugburu ebe obibi kwesịrị ịgụnye ntule maka uru dị mkpa nke ndị na-abụghị mmadụ, nke ga-agụnye nleba anya nleba anya nke gburugburu ebe obibi ụmụ mmadụ. N'ezie, dabere n'echiche a, otu akụkọ nkà ihe ọmụma enyochala n'oge na-adịbeghị anya ohere nke ikpochapụ mmadụ dị ka ihe ngosi n'ebe ndị ọzọ nọ. Ndị ode akwụkwọ na-ezo aka na echiche ahụ dị ka nnwale echiche nke na-ekwesịghị ịghọta dị ka oku maka ime ihe.
Baruch Spinoza chere na ọ bụrụ na ụmụ mmadụ elee ihe anya nke ọma, ha ga-achọpụta na ihe nile dị n'eluigwe na ala nwere uru pụrụ iche. N'otu aka ahụ, ọ ga-ekwe omume na ụkpụrụ omume nke mmadụ ma ọ bụ anthropocentric / androcentric abụghị ihe ngosi ziri ezi nke eziokwu, na e nwere nnukwu foto nke ụmụ mmadụ nwere ike ma ọ bụ enweghị ike ịghọta site n'echiche mmadụ.
Peter Vardy mere ka ọdịiche dị n'etiti ụdị mmadụ abụọ nke anthropocentrism. Anthropocentric ụkpụrụ siri ike na-arụ ụka na ụmụ mmadụ nọ n'etiti eziokwu na ọ bụ ihe ziri ezi ka ha dị otú ahụ. Otú ọ dị, anthropocentrism na-adịghị ike, na-arụ ụka na a pụrụ ịkọwa eziokwu nanị site n'echiche mmadụ, ya mere ụmụ mmadụ ga-anọrịrị n'etiti eziokwu dịka ha na-ahụ ya.
Echiche ọzọ bụ nke Bryan Norton mepụtara, bụ onye ghọrọ otu n'ime ndị na-eme ihe nkiri dị mkpa nke ụkpụrụ omume gburugburu ebe obibi site na ịmalite pragmatism gburugburu ebe obibi, ugbu a bụ otu n'ime usoro ya na-eduga. Pragmatism gburugburu ebe obibi jụrụ iguzo n'esemokwu dị n'etiti ndị na-agbachitere ụkpụrụ omume anthropocentrist na ndị na-abụghị ndị mmadụ. Kama nke ahụ, Norton na-ama ọdịiche dị n'etiti anthropocentrism siri ike na adịghị ike-ma ọ bụ-agbatị-anthropocentrism ma na-arụ ụka na nke mbụ ga-eleda ụdị dị iche iche nke ụkpụrụ ngwá ọrụ ụmụ mmadụ nwere ike isi nweta site na ụwa okike.
Echiche na nso nso a metụtara anthropocentrism na ọdịnihu nke ndụ. Usoro ụkpụrụ biotic dabere na njirimara mmadụ dịka akụkụ nke ndụ mkpụrụ ndụ ihe nketa/protein nke ebumnuche dị mma bụ ịgbasa onwe ya. Nke a na-egosi ebumnobi mmadụ iji chekwaa na ịgbasa ndụ. Ụmụ mmadụ bụ etiti n'ihi na ọ bụ naanị ha nwere ike ịchekwa ndụ karịa ogologo oge nke anyanwụ, ikekwe ruo ọtụtụ puku ijeri eons. Ụkpụrụ omume biotic ji ndụ n'onwe ya kpọrọ ihe, dị ka etinyere na usoro na usoro ndu. Ụmụ mmadụ pụrụ iche n'ihi na ha pụrụ ijide ọdịnihu nke ndụ n'ihe ọ̀tụ̀tụ̀ mbara igwe. Karịsịa, ụmụ mmadụ pụrụ ịnọgide na-ebi ndụ mmetụta uche nke ịdị adị ya, na-agbakwụnyekwu mkpali n'ịgbasa ndụ. Ụmụ mmadụ nwere ike ime ka ọdịnihu nke ndụ dịrị ndụ, ọdịnihu a pụkwara ime ka ndụ mmadụ nwee nzube zuru ụwa ọnụ.
Ọnọdụ nke ubi[dezie | dezie ebe o si]
Naanị mgbe 1990 ka ubi ahụ nwetara nnabata ụlọ ọrụ na mmemme dị ka Mahadum Colorado State, Mahadum Montana, Bowling Green State University, na Mahadum North Texas. Na 1991, Schumacher College nke Dartington, England, hiwere ma na-enye MSc ugbu a na sayensị sayensị.
Mmemme ndị a malitere inye akara ugo mmụta nna ukwu nwere ọpụrụiche na ụkpụrụ omume/nkà ihe gbasara gburugburu ebe obibi. Malite na 2005 ngalaba nke Philosophy na Religion Studies na Mahadum North Texas nyere mmemme PhD na itinye uche na ụkpụrụ omume / nkà ihe ọmụma gburugburu ebe obibi.
Na Germany, Mahadum Greifswald ewepụtala mmemme mba ụwa na nso nso a na Landscape Ecology & Nature Conservation na-elekwasị anya na ụkpụrụ gburugburu ebe obibi. Na 2009, Mahadum Munich na Deutsches Museum tọrọ ntọala Rachel Carson Center for Environment and Society, mba ụwa, interdisciplinary center maka nyocha na agụmakwụkwọ na gburugburu ebe obibi mmadụ.
Mmekọrịta ya na ụkpụrụ omume anụmanụ[dezie | dezie ebe o si]
Echiche dị iche iche banyere ọgwụgwọ na ọrụ dị n'ebe anụmanụ nọ, karịsịa ndị bi n'ime ọhịa, n'ime ụkpụrụ omume anụmanụ na ụkpụrụ gburugburu ebe obibi bụ isi iyi nke esemokwu n'etiti ọnọdụ omume abụọ ahụ; ụfọdụ ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ ekwuola na ọnọdụ abụọ ahụ adabaghị, ebe ndị ọzọ na-ekwu na enwere ike imeri esemokwu ndị a.
Ihe edeturu[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ Mautner (2009). "Life-centered ethics, and the human future in space". Bioethics 23 (8): 433–440. DOI:10.1111/j.1467-8519.2008.00688.x. PMID 19077128.
- ↑ Climate change victims estimated at millions in the near future, according to Christian Aid. Archived from the original on 2008-08-07. Retrieved on 2008-08-04.
- ↑ Reuters (11 December 2003). Global Warming Killing Thousands.
- ↑ Mautner (2000). Seeding the Universe with Life: Securing Our Cosmological Future. Washington D. C.: Legacy Books. ISBN 0-476-00330-X.
- ↑ Steffen (2015). Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Archived from the original on 2019-07-12. Retrieved on 2023-05-30.