Akilu Aliyu

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Alhaji Dr. Aliyu Akilu M.F.R (1918 October 19, 1999) nke a makwaara dị ka Malam Akilu Aliyu ma ọ bụ Aqilu Aliyu bụ onye Naijiria na-ede uri, onye edemede, onye ọkà mmụta, onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị na otu n'ime ndị kasị ukwuu na-ede abụ Hausa nke narị afọ nke iri abụọ.[1][2]

Akụkọ ndụ[dezie | dezie ebe o si]

Akliu Aliyu ka muru na Jega (nobodo a nakpọ Kyarmi, na steeti Kebbi nke oge a). Malam Akilu nọrọ ụfọdụ oge ndụ ya na Kano, ebe ọ gara dị ka nwa akwụkwọ Alakụba mgbe ọ dị afọ iri na ụma. Ọ nọ na Maiduguri iri afọ ole na ole tupu ọ laghachi Kano ebe o biri ruo oge ọnwụ ya. Ọ biri dị ka onye nkuzi Alakụba, onye na-akwa ákwà na onye na-ede uri (abụ uri bụ ihe ọ na-akụziri ọtụtụ pku ụmụ akwụkwọ a na-adịghị ahụ anya). O hiwere, ma kuziere ya na ulo akwukwo islam di na Maiduguri na Azare.

Agụmakwụkwọ[dezie | dezie ebe o si]

Maka agụmakwụkwọ nwata ya, a zụrụ ya na ụlọ akwụkwọ Quran dị na Kano, n'okpuru òtù ụmụnna Tijaniyya, ma mesịa gaa Borno ịgụ akwụkwọ n'aka ndị ọkà mmụta Islam a ma ama sitere na mpaghara ugwu ọwụwa anyanwụ nke mba ahụ. Ọ bụ onye na-agụ agụ akwụkwọ nke na-ede n'asụsụ Hausa na Arabik, ihe ndị ọ na-agụ mere ka ọtụtụ ndị na-asụ Hausa na-eto nke ukwuu . Ọ malitere ide abụ Arabik n'afọ 1930.

Ikike Malam Akilu nwere n'ide uri malitere igosi mgbe ọ bụ naanị onye nọ n'afọ iri na ụma. N'ajụjụ ọnụ ya na Redio Nigeria, Kaduna na 1966, onye na-ede uri kwuru na ọ malitere ide egwu n'asụsụ Arabic ọbụna tupu ọ banye n'abụ uri Hausa. Dị ka ọ dị n'oge ahụ, o kwuru n'ajụjụ ọnụ ahụ, o nwere ihe karịrị narị uri asaa nke ụfọdụ n'ime ha nwere ihe ruru amaokwu 300. N'ezie, o dere otu nke nwere otu puku amaokwu!

Ọrụ[dezie | dezie ebe o si]

Ndị na-ede uri ibe ha bụ ndị na-ede akwụkwọ na-asọpụrụ onye na-ede abụ bụ ndị weere ya dị ka onye okenye maka ike uri ya pụrụ iche. Prọfesọ Neil Skinner, onye ọkà mmụta Hausa a ma ama, n'akwụkwọ ya, An Anthology of Hausa Literature, kọwara Malam Akilu dị ka "onye na-ede uri siri ike ma na-arụpụta ihe nke ukwuu". Sheikh Naibi Suleiman Wali, onye ọkà mmụta Alakụba na onye na-ede uri n'asụsụ abụọ (Arabic na Hausa), kpọrọ onye na-ese uri nwụrụ anwụ a fasihi; okwu Arabic nke Hausanised nke pụtara. Alhaji Mudi Sipikin jikwa onye na-ede uri kpọrọ ihe nke ukwuu. Mgbe Alhaji Shehu Shagari nọ n'ọchịchị (ọ bụkwa onye na-ede uri, chetara Wakar Nigeria ), ọ kpọrọ ndị na-ede abụ Hausa ibe ya na Argungu ma sọpụrụ ha ma n'ezie Malam Akilu so n'ime ha. Malam Akilu bụkwa onye natara nsọpụrụ mba yana nzere doctorate nsọpụrụ site na Mahadum Bayero, Kano.

Ihe ọzọ mere ka onye na-ede uri ahụ nwekwuo nkwanye ùgwù bụ nnabata ya maka ọgbara ọhụrụ. Enwere ike ịhụ nke a na mgbanwe nke uri ya nke na-emetụta ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ akụkụ niile nke ndụ mmadụ dị ka okpukpe, ọrụ, ntụrụndụ, okike, agụmakwụkwọ, na ihe ndị ọzọ. Otu n'ime isiokwu ndị dọtara uche Malam Akilu bụ agụmakwụkwọ. N'ezie, amaokwu ụfọdụ sitere na uri ya a ma ama, "Kadaura Babbar Inuwa", na-eje ozi dị ka ụda mbinye aka maka mmemme agụmakwụkwọ VOA Hausa Service, "Ilimi Garkuwar Danzadam". N N'otu uri ahụ ọ gbara ndị ntorobịa ume ka ha tinye aka n'ọrụ dịka ọgwụ, iwu, nkuzi, nta akụkọ, ụlọ akụ na ndị ọzọ.

"Ihe osise a na-egbuke egbuke na

Wanda idonku yake kallo na

Mgbean na tafi égbè Sarkina

Za ku tuna ni watan wata rana

Ko wani ya yi kiran sunana

Sai ku cane Allah ya jikaina

Ya Allah sa ku yi juyayina

Har ku yi min addu'a bayana;

Amin na roke ku zumaina

Allah dai ya cikan fatana. "

Ahịrị uri ndị a dị n'elu bụ ihe Akilu Aliyu dere n'okpuru foto ya na Fasaha Akiliya, nchịkọta ụfọdụ n'ime abụ ya ndị nyere aka na uri ndị Hausa n'ogo na n'ịdị mma, dịka onye odee a maara nke ọma, a na-enwebeghị ike karịa.

Ndị na-ede uri ibe ha bụ ndị na-ede akwụkwọ na-asọpụrụ onye na-ede abụ bụ ndị weere ya dị ka onye okenye maka ike uri ya pụrụ iche. Prọfesọ Neil Skinner, onye ọkà mmụta Hausa a ma ama, n'akwụkwọ ya, An Anthology[3] of Hausa Literature, Akọwapụtara Malam akilu dị ka "onye na-agụ uri siri ike ma na-arụpụta ihe nke ukwuu". Sheikh Naibi Suleiman Wali, onye ọkà mmụta Alakụba na onye na-ede uri n'asụsụ abụọ (Arabic na Hausa), kpọrọ onye na-ese uri nwụrụ anwụ a fasihi; okwu Arabic nke Hausanised nke pụtara. Alhaji Mudi Sipikin jikwa onye na-ede uri kpọrọ ihe nke ukwuu. Mgbe Alhaji Shehu Shagari nọ n'ọchịchị (ọ bụkwa onye na-ede uri, chetara Wakar Nigeria ), ọ kpọrọ ndị na-ede abụ Hausa ibe ya na Argungu ma sọpụrụ ha ma n'ezie Malam Akilu so n'ime ha. Malam Akilu bụkwa onye natara nsọpụrụ mba yana nzere doctorate nsọpụrụ site na Mahadum Bayero, Kano. Hamisu Muhammad Gumel kwuru na "o siri ike inwe onye na-ede uri Hausa nwere oke ịhụ mba n'anya na echiche nke ịbụ onye".

Abụ Ndị a ma ama gụnyere[dezie | dezie ebe o si]

  • Matan Aure
  • Dan Gata
  • 'Yar Gagara
  • Hausa Mai Ban Haushi
  • Maza mamugunta
  • Wakar Naịjirịa
  • Cuta ba mutuwa ba

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

  1. Akilu Aliyu. www.linguistics.ucla.edu. Archived from the original on 2012-09-07. Retrieved on 2016-02-05.
  2. Gikandi (2003). Encyclopedia of African Literature. Taylor & Francis. ISBN 978-1-134-58223-5. Retrieved on 2018-11-19. 
  3. Skinner (1980-01-01). An Anthology of Hausa Literature in Translation (in en). Northern Nigerian Publishing Company.