F.O.M. Atake

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
F.O.M. Atake
Mmádu
ụdịekerenwoke Dezie
mba o sịNaijiria Dezie
Ụbọchị ọmụmụ ya1926 Dezie
Ụbọchị ọnwụ ya1 Maachị 2003 Dezie
Ọrụ ọ na-arụOnye òká ikpe Dezie

 

Franklin Oritse-Mueyiwa Atake (6 Mee 1926 - 1 Machị 2003) nke a maara site na mbido ya FOM Atake bụ onye ọka iwu Naijiria na Senator nke Federal Republic of Nigeria site na 1979 ruo 1983 n'oge nke abụọ nke Naijiria. Franklin Oritse-Mueyiwa Atake FOM Atake Onye ọka iwu Naịjirịa Senator nke Federal Republic of Nigeria Republic nke Abụọ[1]

Oge ọ malitere[dezie | dezie ebe o si]

A mụrụ Franklin Atake na 6 Mee 1926 na Sapele, obodo dị na British Colony nke Southern Nigeria. Sapele Naịjirịa Ọ gụrụ akwụkwọ na Baptist School, Sapele, ebe ọ bụ ezigbo onye na-agụ egwú. Ọ gakwara St. Luke's Church Missionary Society School kwa na Sapele.[2] Franklin Atake gụrụ akwụkwọ sekọndrị na Ibadan Grammar School. Ụlọ Akwụkwọ Grammar Ibadan N'ụlọ akwụkwọ Ibadan Grammar, Franklin Atake maara nke ọma na Latin ma na-ejikarị okwu Latin ma ọ bụ ahịrịokwu dị mgbagwoju anya n'ụlọ akwụkwọ na mkparịta ụka ya kwa ụbọchị. N'ihi ya, a kpọrọ ya aha njirimara: "Atakurus Esse". Mgbe ọ bụla a kpọrọ ya "Atakurus Esse", ọ zara, sị: "Chineke gọzie gị nwanne m". Atake si n'ụlọ akwụkwọ Ibadan Grammar School pụọ na London Matriculation.[3] Mgbe nke ahụ gasịrị, ọ rụrụ ọrụ na Ngalaba Na-ahụ Maka Akụ̀ na ụba na Lagos ruo 1951. N'afọ 1951, ọ hapụrụ England iji mụọ iwu. England Ọ gụrụ akwụkwọ iwu na Mahadum nke London na Inns of Court School of Law, London. Mahadum nke London Inns of Court A kpọrọ ya na English Bar na 18 Mee 1954 site na Honourable Society of Lincoln's Inn. Ụlọ Nri Lincoln Ka ọ na-erule June 1954, ọ laghachiri na Naijiria. Naịjirịa E debara aha ya na Naijiria dị ka onye ọka iwu na onye ọka iwu n'ụbọchị Fraịdee 16 June 1954. N'ihi ya, na-eme ka ọ bụrụ onye nke anọ na nke asaa (417th) na-eme nke a na ndepụta oge niile nke ndị debanyere aha ha maka ịrụ ọrụ iwu na Naịjirịa.[4]

Dị ka onye majie[dezie | dezie ebe o si]

N'afọ 1957, a họpụtara ya ka ọ bụrụ onye majie na Colony nke Lagos, Naijiria. Lagos, Naịjirịa Ọ nọdụrụ n'ihe a maara nke ọma dị ka Ụlọikpe Tapa na Lagos. Dị ka onye majie, Franklin Atake na-ahụ maka ọtụtụ ikpe ma bụrụ onye a ma ama maka ọsọ na ikpe ziri ezi nke ọ na-ahụ na ikpe ndị bịara n'ihu ya. N'oge na-adịghị anya, Onye isi ikpe nke Lagos na Southern Cameroons, The Honourable Sir Clement Nageon De Lestang, CJ, zigara ya nwa oge na Cameroons iji dozie nnukwu ikpe. Southern Cameroon Mgbe o si na Cameroon lọta, e buliri ya n'ọkwa onye isi majie n'afọ 1959.[5][6]

Ịghọ onye a ma ama[dezie | dezie ebe o si]

Atake na-ahụ maka ọtụtụ ikpe dị ka onye majie, mana ebubo nke 28175/60 - Police v. AK-N-, AK-NS-L; A-L-B na Ors. a na-akpọkarị ya. Ọ bụ ikpe nke nzukọ iwu na-akwadoghị site n'aka ụmụ akwụkwọ na Mahadum College, Ibadan bụ ndị haziri ngagharị iwe na Lagos na 28 Nọvemba 1960 na Tafawa Balewa Square. Mahadum, Ibadan Tafawa Balewa Square Ụmụ akwụkwọ ahụ na-eme ngagharị iwe megide nkwekọrịta nchebe nke Naịjirịa ga-abanye na Great Britain. Great Britain Ngagharị iwe ahụ enweghị ike ịchịkwa ma ụmụ akwụkwọ ndị guzogidere ndị uwe ojii na-emegide ọgba aghara wụpụrụ mgbidi n'ime ụlọ omebe iwu na-ebibi ọtụtụ n'ime oche ma na-eti onye ọ bụla hụrụ ihe. Ụfọdụ ndị omeiwu a ma ama dị ka Chief Festus Okotie-Eboh (Minista Federal maka ego) na Chief T. O. S. Benson (Minista etiti maka ozi) merụrụ ahụ. Festustie Oko-Eboh T. O. S. Benson Messrs Adewale Thompson, A K I Makanju, Aliyi Ekineh, Sobo Sowemimo na ụfọdụ ndị ọzọ rụrụ ọrụ maka ụmụ akwụkwọ ahụ. Onye ndụmọdụ nchekwa, n'okwu ahụ, dụrụ ndị ahịa ha, ụmụ akwụkwọ ahụ, ọdụ ka ha kwupụta ikpe mara ha n'olileanya na ha ga-eme ka onye majie, ofufe ya, Franklin Atake kwenye ka ha ghara ịta ahụhụ n'ụlọ mkpọrọ ebe ọ bụ na ọtụtụ n'ime ụmụ akwụkwọ ahụ nọ n'afọ ikpeazụ ha na ịtụ mkpọrọ ga-emebi ohere ha iji mezue ọmụmụ ha kpamkpam. Maazị Adewale Thompson, ebe ọ gwara ụlọ ikpe okwu ogologo oge banyere mkpọrọ ahụ ga-akpata ndụ ụmụ akwụkwọ ahụ nakwa na ụmụ akwụkwọ ahụ apụtaghị mmerụ ahụ, Franklin Atake katọrọ omume ụmụ akwụkwọ ahụ ma nabata arịrịọ nke ndị ndụmọdụ ka ha kpachara anya ma chụpụ ha, na-agbakwụnye na ha kwesịrị ịkwụ ụgwọ ka ha nwee omume ọma ruo ọnwa iri na abụọ. O kwuru na Maazị Justice Adewale Thompson dere na 1991 n'akwụkwọ ya Reminiscences At The Bar at 65:[7]

Onye omeiwu nke Federal Republic of Nigeria[dezie | dezie ebe o si]

Atake ji aka ya laa ezumike nká na Bench na 1977. A kpaliri ya ka ọ bụrụ onye omeiwu nke Federal Republic of Nigeria ma họpụta ya na mmeri dị ukwuu dị ka onye omeiwu maka Bendel Delta Senatorial District na votu 59,632 n'okpuru ọkọlọtọ nke Unity Party of Nigeria (UPN) na 1979. Òtù Ịdị n'Otu nke Naịjirịa[8] Ọ bụ ihe ijuanya nye ọtụtụ ndị na ọ banyere na ndọrọ ndọrọ ọchịchị ebe ọ bụ na e chere na ọ bụghị ya ka a napụrụ ya maka ya.[9] Otú ọ dị, ebe ọ chọtara onwe ya n'ebe ahụ, o kpebiri iji oge ya na Senate mee ihe. O jikọtara ọgụgụ isi dị mma na ikike ndọrọ ndọrọ ọchịchị siri ike ma lụọ ọgụ siri ike na nke na-adịghị agwụ agwụ maka ihe ziri ezi. N'oge dị mkpirikpi na Senate, ọha na eze nwere mmasị n'ebe ọ nọ dị ka onye na-eguzosi ike n'ezi ihe na obi ike. Ikike ikwu okwu ya na ndị omeiwu mekwara ka ọtụtụ ndị nwee mmasị n'ebe ọ nọ. Ọ bụ Unity Party of Nigeria (UPN) họpụtara ya ka ọ bụrụ onye ha na-azọ ọkwa onye isi oche nke Senate, National Party of Nigeria, NPN họpụtara Dr. Joseph Wayas. Òtù Ịdị n'Otu nke Naịjirịa Òtù Mba nke Naịjarịa Joseph Wayas Atake banyere n'ụzọ zuru ezu n'ime mmụọ nke oge ahụ na-enwe olileanya imeri. NPN nwere ọnụ ọgụgụ ka ukwuu na Senate ma nwee nkwekọrịta na Nigerian Peoples Party (NPP). Òtù Ndị Naịjirịa Ndị omeiwu tụụrụ vootu n'ụzọ siri ike na usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị ma Dr. Joseph Wayas ghọrọ onye isi oche nke Senate na-emeri site na votu 52 na votu 42. Joseph Wayas Ọ bụ mmechuihu nye Franklin Atake na a na-atụ vootu n'ụzọ siri ike na usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọ bụghị na ndabere na-abụghị nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị na uru. Ka o sina dị, a naghị egbochi ya ikwu okwu banyere okwu ndị dị mkpa nke mba ma n'oge na-adịghị anya, ọ ghọrọ onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị pụtara ìhè.[10][11] N'ala Senate, ọ nwetara aha ọma maka ịbụ onye agha dị egwu. Ọ bụ onye na-akwado ma na-alụ ọgụ siri ike maka ụkpụrụ nke nnweta; ụkpụrụ nke a ga-ekerịta ihe onwunwe sitere na steeti n'ụzọ ziri ezi. Dị ka onye omeiwu, Franklin Atake bụ onye malitere Resources Control Movement.[12] Ruo ọnwụ ya, ọ kwadoro ka a na-ebute Resource Control na nkwubi okwu ya ezi uche dị na ya. Gọọmentị ime obodo ndị metụtara kwesịrị inweta òkè ha n'ihe onwunwe, ọkachasị inweta ihe onwunwe mmanụ. Ọ kwadoro ka e guzobe pasentị iri ise, na pasentị 25 na gọọmentị steeti na pasent iri abụọ na ise na gọọmentụ ime obodo. Gọọmentị etiti nwere ike ijide nkwụsi ike ahụ.[13] Atake megidere ihe ọ bụla na-agbasoghị ụkpụrụ na ọchịchị iwu. Abụọ n'ime ihe atụ ndị dị otú ahụ ga-ezuru. Nke mbụ, mgbe Senate weputara ihe a na-akpọ Allocation Of Revenue (Federation Account) Act 1981 na Onye isi ala nke oge ahụ, Shehu Shagari bịanyere aka na ya n'ụzọ iwu na-akwadoghị (dị ka emesịrị kwado na Ụlọikpe Kasị Elu - lee Attorney-General, Bendel State v Attorney General, Federation & Others [1982] 3 NCLR, 1,) ọ gara ụlọ ikpe na-ekwu na-agbaso iwu ahụ n'ihi na ọ bụ ihe na-ekwekọghị n'ụ, ihe efu na enweghị mmetụta ọ bụla gbasara ndokwa na ngalaba 149 (2) nke Federal Republic nke 1979 . Shehu Shagari[14] Nke abụọ, mgbe Onye isi ikpe nke Bendel State, Hon. A họpụtara Justice Victor Ovie Whisky ka ọ bụrụ onye isi oche nke Federal Electoral Commission (FEDECO) na nhọpụta ya bịara n'ihu Senate maka nkwado, usoro nke Senate na-egosi na ọ bụ Franklin Atake bụ onye megidere nkwado ahụ n'ala nke Senate n'ala na Ovie-Whiskey, CJ ka bụ onye ọrụ ọha na eze (Chief Judge of Bendel State). Victor Ovie Whisky Atake kwuru na Ovie-Whiskey agbaghị arụkwaghịm ma ọ bụ laa ezumike nká dị ka Chief Judge nke Bendel State dịka ndokwa dị na Iwu Iwu 1979 si dị ya mere nhọpụta ọ bụla dị ka Onye isi oche FEDECO ga-abụ ihe efu. N'agbanyeghị mmegide ahụ, Senate gara n'ihu ịkwado nhọpụta ahụ. N'ikpeazụ, a họpụtara Maazị Justice Victor Ovie Whisky ka ọ bụrụ Onye isi oche nke FEDECO. Franklin Atake, onye na-eme njem na mba ọzọ n'oge ahụ, enweghị ike iburu okwu iwu n'ụlọ ikpe. Otú ọ dị, onye omeiwu ọzọ a ma ama mere. Mgbe okwu ahụ mechara pụta n'ihu Ụlọikpe Kasị Elu nke Naịjirịa, e kpebiri na, na Senator ahụ enweghị locus standi iji weta ihe omume ahụ. N'ihi ya, mkpebi a ma ama ugbu a na nke dị ịrịba ama nke Ụlọikpe Kasị Elu n'okwu Senator Abraham Adesanya v President of the Federal Republic of Nigeria; Hon. Abraham Adesana Justice Victor Ovie-Whiskey [1981] NSCC, 146.[15] Ebe ọ bụ na ọ nọrọ otu oge na Senate, Atake esoghị na nke abụọ. Ya mere, ọ hapụrụ Senate na 1983.[16]

Mgbe m lara ezumike nká[dezie | dezie ebe o si]

A kpọrọ ya Chief na utu aha Aboludero nke Warri Kingdom site n'aka His Majesty Erejuwa nke Abụọ onye ọchịchị kachasị elu nke Itsekiri na Olu nke Warri Kingdom na 1983. Erejuwa nke Abụọ Itsekiri Warri[17] Mgbe ọ lara ezumike nká, Franklin Atake apụghị na ndụ ọha. Ọ ghọrọ onye ikpe a ma ama n'ọtụtụ okwu ụfọdụ n'ime ha bụ nke onwe ya na ndị ọzọ metụtara ikike nke ndị Niger Delta. Delta Niger Ikpe abụọ nke ọ bụ onye na-ekpe ikpe setịpụrụ ụkpụrụ ikpe. Na Justice F O M Atake v Chief Nelson Asigboro Afejuku [1994] 9 NWLR Part 368, 379, Ụlọikpe Kasị Elu nke Naijiria na nke mbụ ya na Nigerian Legal Jurisprudence kpebiri na onye ọrụ ikpe nke kwụsịrị ịbụ otu nwere ikike iduzi ikpe ya n'onwe ya.[18] Na mgbe ọ pụtara n'onwe ya, ọ bụghị maka nzube ahụ, na-arụ ọrụ dị ka onye na-ahụ maka iwu n'ime ikike nke Iwu. N'otu aka ahụ, na Justice F O M Atake v Chief Mene-Afejuku [1996] 3 NWLR Part 437, 483. Ihe kpatara ya bụ mkpebi Ụlọikpe Kasị Elu nke Karibi-Whyte, JSC kwenyere na, ngalaba 340 (2) nke Iwu Usoro Mpụ, Cap. 32, Iwu nke Lagos State 1973 dị ka e dezigharịrị machibidoro ikike ikpe onwe onye gbasara mpụ niile. (Lee Akilu v Fawehinmi (nke 2) (1989) 2 NWLR, akụkụ 102, 122).[19] Mkpebi ahụ gbochiri ndị na-ekpe ikpe ikpe ikpe mpụ onwe onye na Lagos Steeti. Otú ọ dị, Franklin Atake chere na akọwaala iwu ahụ n'ụzọ na-ezighi ezi ma mee ka a kpụpụ ya n'onwe ya. Na mkpebi dị ịrịba ama, Ụlọikpe mkpegharị ikpe kwenyere na ikike nke ikpe onwe onye na Lagos Steeti bụ naanị ihe a machibidoro iwu maka mmebi iwu a na-ebo ebubo nakwa na a machibidoghị ikike ahụ maka mmebi ikpe ndị a na-enweghị ebubo. Na ọ bụ ihe ziri ezi ịkọwa Karibi-Whyte, JSC na ikpe ya na-eduga apụtaghị iwepu mmejọ niile kama ọ bụ naanị mmejọ a na-ebo ebubo. Ọ gara n'ihu na-emepụta ọtụtụ echiche banyere okwu mba ọkachasị gbasara mmepụta, na ihe ndị metụtara agbụrụ Itsekiri na nsogbu Warri. Dịka ọmụmaatụ, o zigara adreesị na "Judicial Commission of Inquiry into The Ethnic Conflicts Between Ijaws and Itsekiris In The Warri North, South and South-West Local Government Areas Of Delta State". Ọ pụtakwara n'ihu Kọmitii ahụ n'onwe ya. E guzobere kọmitii ahụ, iji chọpụta ihe kpatara esemokwu dị n'etiti Ijaws na Itsekiris n'ọnwa Machị ruo Mee 1997. Atake gara n'ihu kọmitii ahụ ikwu ma bipụta ya na ụfọdụ akwụkwọ akụkọ mba ahụ na, ihe kpatara esemokwu ahụ bụ ọkwa ụgha nke onye nchịkwa agha nke Delta State, Colonel J Dungs na e mepụtara mpaghara Gọọmentị Obodo Warri South nwere isi ụlọ ọrụ na Ogbe Ijaw; ebe obibi Ijaw na Warri Division. Atake boro ihe niile kpatara nsogbu ahụ n'ọnụ ụzọ nke Colonel Dungs na Dungs "omume iwu na-akwadoghị".[20] Ruo na njedebe, Franklin Atake nọgidere na-abụ onye na-agbachitere ndị Itsekiri na ikike nke ndị Niger Delta. Ndagwurugwu Niger Ọ bụ otu n'ime ndị na-akwado ụkpụrụ nke derivation na mba ahụ. Ọ bụ ihe dị n'anya n'obi ya ma dị ka Senator nke Federal Republic, ọ kwagara ọtụtụ mmegharị n'ala nke Nzukọ Ndị Omeiwu ka a nabata ụkpụrụ a. N'ihi ya, mgbe Ụlọikpe Kasị Elu n'ihe a maara dị ka ikpe On-shore / Off-Shore (lee, A-G, Federation v A-G), Abia State (No.2) [2002] 6 NWLR Part 764 at 542) nke ụlọ ikpe ahụ kpebiri na ókèala ndị dị n'akụkụ osimiri nke steeti ndị dị n"ụsọ oké osimiri nke Na- Lagos, Ogun, Ondo, Delta, Bayelsa, Rivers, Cross Rivers na Akwa Ibom maka ebumnuche nke ịgbakọ ego sitere na akụ okike nke steeti ọ bụla e bipụtara na steeti ndị ahụ.[21][22]

Ndụ onwe onye[dezie | dezie ebe o si]

Ọ nwụrụ na Lagos na 1 Machị 2003 mgbe ọ dị afọ 76 n'ihi ọrịa obi. Ọ lụrụ Victoria Arugha Patricia Atake (onye a mụrụ Foss). Ha nwere ọtụtụ ụmụ, gụnyere Eyimofe Atake, onye isi ọkàiwu nke Naijiria na Adewale Atake bụkwa onye isi ọkpọ nke Naijeria. Anya Atake[23][24][25]

Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]

  1. EDITORIAL: Franklin Oritse-Muyiwa Atake (1926 – 2003). This Day Newspaper (13 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  2. Atake, an advocate of Derivation, is dead. This Day Newspaper (2 March 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  3. Atake: Elergy to Judge, Senator. This Day Newspaper (8 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  4. EDITORIAL: Franklin Oritse-Muyiwa Atake (1926 – 2003). This Day Newspaper (13 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  5. Atake, an advocate of Derivation, is dead. This Day Newspaper (2 March 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  6. Franklin Atake: Committed and Loyal Friend. This Day Newspaper (15 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  7. Atake: Life Devoted to Pursuit of Truth and Justice. This Day Newspaper (13 March 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  8. Eric (28 November 2013). Encountering Itsekiri History. Premium Times. Retrieved on 29 January 2022.
  9. Fred (10 March 2003). Atake: The lawyer amongst politicians. Vanguard Newspaper. Retrieved on 29 January 2022.
  10. Joseph Wayas (1941-2021). The Nation Newspaper (16 December 2021). Retrieved on 29 January 2022.
  11. Joseph Wayas (1941-2021). The Sun Newspaper (18 December 2021). Retrieved on 29 January 2022.
  12. No Need for Deltans to Quarrel Over 13% Derivation. This Day Newspaper (22 November 2022). Retrieved on 22 November 2022.
  13. A fighter for the Itsekiri. This Day Newspaper (25 March 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  14. EDITORIAL: Franklin Oritse-Muyiwa Atake (1926 – 2003). This Day Newspaper (13 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  15. IN THE SUPREME COURT OF NIGERIA ON FRIDAY, THE 15TH DAY OF MAY, 1981. The Law Lane (15 May 1981). Retrieved on 29 January 2022.
  16. Atake: Elergy to Judge, Senator. This Day Newspaper (8 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  17. EDITORIAL: Franklin Oritse-Muyiwa Atake (1926 – 2003). This Day Newspaper (13 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  18. F.O.M. ATAKE v. CHIEF NELSON ASIGBORO AFEJUKU(1994). Law Care Nigeria (18 October 2019). Retrieved on 29 January 2022.
  19. Col. Halilu Akilu v Chief Gani Fawehinmi (SC 215 of 1988, 216 of 1988) [1989 NGSC 28 (05 March 1989);]. Nigerialii (18 October 2019). Archived from the original on 1 February 2022. Retrieved on 29 January 2022.
  20. Atake: Elergy to Judge, Senator. This Day Newspaper (8 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  21. ATTORNEY-GENERAL OF THE FEDERATION V. ATTORNEY-GENERAL OF ABIA STATE & ORS.-2001. Nigerialii (20 October 2019). Retrieved on 29 January 2022.
  22. EDITORIAL: Franklin Oritse-Muyiwa Atake (1926 – 2003). This Day Newspaper (13 April 2003). Retrieved on 29 January 2022.
  23. A peep into the life of a stylish and corporate lawyer, Eyimofe Atake (en-US). Vanguard News (2019-10-07). Retrieved on 2022-03-15.
  24. Photo news. This Day Newspaper (25 September 2018). Retrieved on 29 January 2022.
  25. Atake, an advocate of Derivation, is dead. This Day Newspaper (2 March 2003). Retrieved on 29 January 2022.