Jump to content

Nyarroh

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Nyarroh (nke a na-akpọkwa Nyaloh, Nyarroh nke Bandasuma ma ọ bụ Queen Nyarroh; nwụrụ na afo otu puku narị itoolu na iri na anọ) bụ onye isi Mende na Bandasuma, na Sierra Leone nke oge a, site na ọ dịkarịa ala afọ 1880 gaa n'ihu. Obere ihe edere banyere Nyarroh tupu afọ 1880; Otú ọ dị, akụkọ ndị Britain na afọ 1880 weere ya dị ka otu n'ime ndị isi nọ n'ógbè ahụ na-achịkwa okporo ụzọ dị mkpa site n'ụsọ oké osimiri ruo n'ọ́ ndị dị n'ime ala. Ọnọdụ Nyarroh n'oge dị oke egwu mere ka ọ kwado ọtụtụ mkparịta ụka n'etiti ndị isi Britain na ndị isi Mende n'ime obodo ahụ. Dị ka ọtụtụ n'ime ndị isi Mende ndị ọzọ, ọ rụrụ ọrụ dị ukwuu n'agha ma na 1887 a dọọrọ ya n'agha wee jide ya ọtụtụ ọnwa. Ọ bịanyere aka na nkwekọrịta ọbụbụenyi ya na ndị Britain na 1890 wee bụrụ akụkụ nke nchịkwa ha nke ógbè ahụ ruo mgbe ọ nwụrụ na afo otu puku narị itoolu na iri na anọ .

Ọchịchị

[dezie | dezie ebe o si]

Nyarroh bụ onye isi obodo Bandasuma (Bandajuma nke oge a) wee nweta ala ọzọ iji bụrụ onye isi nke mpaghara Barrie dum na Osimiri Moa na mba Sierra Leone nke oge a. Enweghị ọtụtụ ihe edere banyere ndụ Nyarroh tupu 1885 mgbe ọ ghọrọ onye ogbugbo dị mkpa na mbọ ndị Britain na-agba n'ime Sierra Leone.

Akụkọ ihe mere eme na-ekwu na Nyarroh ghọrọ onye isi Bandasuma mgbe ọnwụ di ya Kahjay onye bụ onye isi obodo ahụ. [1] Ọ gbasaa ikike ya n'elu ala ka ukwuu wee bụrụ onye isi nke mpaghara Barrie dum. Ọtụtụ n'ime mgbakwunye ahụ sitere na onyinye sitere n'aka Boakie Gomna onye isi Tunkia onye ghọrọ onye ọ hụrụ Nyarroh n'anya mgbe di ya nwụsịrị. [1] Otu ọdịnala dị iche na-ekwu na ọ na-achịkwa ala n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke Osimiri Moa (ala gbara ebe nchekwa anụ ọhịa nke oge a nke Tiwai Island gburugburu), mana e nyere ala ahụ onye isi ọzọ ghọrọ onye ọ hụ ya n'anya. [2]

Mpaghara Barrie nke Nyarroh na-achịkwa nwere ókèala nke ndị isi Tunkia n'ebe ugwu na osimiri Moa n'ebe ọdịda anyanwụ. [1] Mpaghara ahụ nwetara ihe dị mkpa site na mbọ ndị Britain na-agba iji webata obodo Mende dị n'ime n'ime ọchịchị ya n'ihi na ọ dị n'okporo ụzọ dị mkpa nke si n'obodo ndị dị n'ụsọ oké osimiri gaa na ndị isi Mende dị mkpa n'ime ime obodo. [2]

Ọ bụ ezie na na akụkọ ndị Britain kpọrọ ya Queen Nyarroh, nke a nwere ike ịbụ n'ihi na ndị isi Britain na-eji utu aha ahụ eme ihe n'ụzọ na-enweghị isi mgbe ha na ndị ọchịchị obodo na-emeso ndị isi, [1] ọ bụkwa onye isi n'okpuru ike Mendengla, otu n'ime ndị eze Mende anọ. [1] Ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme dị iche na Arthur Abraham na-azọrọ na Nyarroh hụrụ ike dị ukwuu iji jeere mbọ ndị Britain na-achị ma o nwere ike dị ukwuu tupu ndị Britain na ha etinye aka. [2] N'okpuru ya, Lynda R. Day na-ekwu na ndị na-arụ ọrụ pụrụ iche na ndị na ndị na ụmụ nwanyị na ndị Britain.

Nyarroh ghọrọ ihe dị mkpa na akụkọ ndị Britain dị ka isi ike na-eme udo na mkparịta ụka n'etiti ndị Britain, ndị isi osimiri, na ndị isi nọ n'ime ime n'oge 1880s na 1890s. [1]

Mmekọrịta mbụ e dekọrọ ya bụ na Nyarroh dị ka onye isi na-agbachitere ọgụ maka ịchịkwa alaeze Massaquoi, nke bụ ebe dị mkpa n'osimiri Moa n'etiti ndị isi osimiri na ndị isi ime obodo. Ndị isi abụọ na-anwa ịchịkwa alaeze ahụ na Boakie Gomna na ndị isi ime obodo kwadoro, gụnyere Jabati, Nyarroh na Mendengla. [1] Fawundu, n'ụzọ dị iche, ndị isi osimiri dị ka Momo Kai na ndị ọzọ kwadoro ya. [2] Ọtụtụ n'ime ndị isi osimiri nọ n'okpuru nkwekọrịta nchebe nke Britain, ya mere mgbe a malitere ịwakpo obodo ndị a n'oge ọgụ ahụ, ndị Britain zigara ndị isi ime ala iji kwurịta maka njedebe nke ime ihe ike ahụ. Ndị ọrụ ahụ banyere Bandasuma ebe ha kọrọ na Nyarroh na-asụ Bekee nke ọma nakwa na ọ dị njikere ịhazi nzukọ n'etiti Samuel Rowe, gọvanọ Britain nke mpaghara ahụ, na ọtụtụ ndị isi nke ime obodo. Nyarroh kpochapụrụ okporo ụzọ maka mbata Rowe ma kwado nzukọ na Bandasuma ruo izu abụọ. [1] Ebe ọ bụ na Mendengla anọghị, o mere ndokwa ka ndị ozi mee ka ọ na-akpọtụrụ ya n'oge nzukọ ahụ. [2] Rowe mere ka ọtụtụ ndị isi ime obodo bịanye aka na nkwekọrịta udo na ndị isi osimiri. [3] Mendengla abịaghị aka na nkwenye ahụ mana ọ gbochighị ndị isi nọ n'ógbè ahụ bịanye aka.

N'ịgbaso nkwekọrịta udo a, Kubah, onye isi agha (onye na-akwụ ụgwọ nke na-achịkwa ndị agha nke ya ma soro ndị isi dị iche iche jikọọ) onye bụ otu n'ime ndị isi sonyere na esemokwu banyere alaeze Massaquoi were iwe n'ihi ohere belatara maka ịwakpo nke a ga-enye ya. N'ịbụ onye a na-ele anya dị ka ihe iyi egwu nye ọchịchị ya, Nyarroh gburu Kubah na Nọvemba 1885 na Bandasuma. [1] Onye isi agha ọzọ, Ndawa, bụ onye isi na-akwado Kubah (nwanne ya na akụkọ ụfọdụ) ya mere ọ malitere usoro mkpọsa megide Nyarroh iji bọọ ọbọ maka ọnwụ Kubah. [2] N'abalị iri na otu n'ọnwa Eprel 1887, Ndawa nwere ihe ịga nke ọma site n'ịchụpụ Bandasuma ma were Nyarroh n'agha. [3] Ndị Britain keere ka ha kwurịta maka ịtọhapụ ya na Ndawa mana Ndawa jụrụ ọtụtụ n'ime mmegharị ahụ. Edeghị ozi gbasara ntọhapụ ya mana a tọhapụrụ ya ma weghachite ya dị ka onye isi Barri site na 1888. [1] N'ime afọ ndị sochirinụ, Bandasuma ghọrọ ebe dị mkpa na-anọpụ iche maka nzukọ n'etiti ndị Britain na ndị isi ime obodo n'okpuru Mendengla. [2] Nke a sochiri nzukọ 1893 nke Nyarroh kwadoro n'etiti gọvanọ Britain nke ókèala ahụ, ugbu a bụ Francis Fleming, na ndị isi niile nke ime obodo, gụnyere Mendengla . [3] Nke a sochi anya ya.

Nzukọ ndị a ji nwayọọ nwayọọ mee ka ndị Britain bụrụ ndị a ma ama na mpaghara ahụ. N'afọ 1890, ya na ndị Britain bịanyere aka na nkwekọrịta ọbụbụenyi ma n'ihi ya, e nyere ya ego gọọmentị Britain dị ka onye isi mpaghara ahụ. Ọ nọgidere bụrụ onye isi n'okpuru ọchịchị Britain ruo mgbe ọ nwụrụ na 1914. [1] Nwa ya nwanyị sochiri ya dị ka onye isi mana mkpa Bandasuma belatara nke ukwuu na mmalite narị afọ nke 20. [2]

Hụkwa

[dezie | dezie ebe o si]
  • Ntinye aka nke ndị Britain na mpaghara Sierra Leone, narị afọ nke 19
  • Ọchịchị Nne Joos

Ebenside

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe edeturu

[dezie | dezie ebe o si]

Akwụkwọ

[dezie | dezie ebe o si]
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyarroh&oldid=102612