Orton Chirwa

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Orton Chirwa
Mmádu
ụdịekerenwoke Dezie
mba o sịMalawi Dezie
Ụbọchị ọmụmụ ya30 Jenụwarị 1919, 1919 Dezie
Ụbọchị ọnwụ ya20 Ọktoba 1992 Dezie
Ebe ọ nwụrụZomba Dezie
Dị/nwunyeVera Chirwa Dezie
convicted oftreason Dezie
Ọrụ ọ na-arụonye ọka iwu, Onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị Dezie
ihe omume dị ịrịba amaprisoner of conscience Dezie

[1]Orton Chirwa (30 Jenụwarị 1919 - 20 Ọktoba 1992) bụ onye ọka iwu na onye ndú ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Nyasaland na-achị ma mgbe nnwere onwe ghọrọ Minista Ikpe na Attorney General nke Malawi. Mgbe esemokwu ya na onye isi ala Malawi Hastings Kamuzu Banda, a chụgara ya na nwunye ya Vera. Mgbe a tọọrọ ha na mba ọzọ, e kpere ha ikpe na Malawi maka ebubo ịgba ọchịchị mgba okpuru ma maa ha ikpe ọnwụ. [2]Amnesty International kpọrọ di na nwunye ahụ ndị mkpọrọ nke akọ na uche. [1] Mgbe ọ nọsịrị ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ iri na otu n'ụlọ mkpọrọ na Malawi, Orton Chirwa nwụrụ n'ụlọ ikpe na 20 Ọktoba 1992. [1]

Oge ọ malitere[dezie | dezie ebe o si]

A na-edepụta obere ndụ Orton Edgar Ching'oli Chirwa. Ọ gụrụ akwụkwọ na Mahadum Fort Hare na South Africa . [3] N'afọ 1951, o dere ogologo ihe ncheta na-arụrịta ụka megide njikọ aka na Southern Rhodesia nke e nyere odeakwụkwọ Colonial James Griffiths na odeakwụkwọ Commonwealth Relations Patrick Gordon-Walker n'oge ha gara Nyasaland, n'ọnwa Ọgọstụ na Septemba 1951, iji chọpụta mmetụta ndị Afrịka nwere n'okwu a. [4]'oge Nzukọ Lancaster House nke a kpọkọtara na 1952 iji kwurịta banyere otu, na-eyi uwe agụmakwụkwọ ọ "na-eji nlezianya na-arụ ụka na-akpali ìgwè mmadụ na atụmatụ gọọmentị etiti na ahịa obodo na ụlọ nzukọ. " [1] N'oge a, ya na Hastings Banda, onye ga-aghọ onye isi ala nke mba ahụ mgbe nnwere onwe gasịrị. [5] N'agbanyeghị mmegide zuru ebe nile, e jikọtara Nyasaland na Federation of Rhodesia and Nyasaland n'afọ 1953. [6]'afọ 1954, Chirwa sonyeere Charles Matinga na Andrew Mponda n'ịmepụta Njikọ Ọganihu Nyasaland nke dị mkpirikpi, nke raara onwe ya nye ịrụ ọrụ n'ime eziokwu ọhụrụ nke njikọ ahụ. [1] [7]'ime afọ 1954 - 1956, Chirwa bụ onye nkuzi na Domasi Teacher Training College, ebe, ya na David Rubadiri na Alec Nyasulu, a kọrọ na ọ na-arụsi ọrụ ike n'ime ka ụmụ akwụkwọ ya mara ndọrọ ndọrọ ọchịchị.

Ndụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị[dezie | dezie ebe o si]

N'afọ 1959, Gọọmentị Na-achị Britain machibidoro Nzukọ Ndị Africa nke Nyasaland (NAC) ma jide ọtụtụ ndị isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị, gụnyere Orton Chirwa na Banda na nnukwu ihe a maara dị ka Operation Sunrise. E jidere Orton Chirwa na Khami Jail dị nso na Bulawayo na Southern Rhodesia obere oge tupu, na 1 August 1959, a tọhapụ ya. Ọ ghọrọ onye isi oche mbụ nke Malawi Congress Party (MCP), otu nọchiri NAC guzobere na 30 Septemba 1959. E nwere ụfọdụ mmegide megide nhọpụta a, ọkachasị site n'aka Kanyama Chiume, onye weere ya dị ka onye mkpakọrịta ya na Federation-na-anabata Nyasaland Progressive Association mebiri. [6] tụwo aro na gọọmentị Britain nwere ike inwe olileanya na Chirwa ga-achịkwa ọchịchị dị ka onye na-ahụ mba n'anya, mana n'oge na-adịghị anya, o doro anya na ọ bụ naanị "na-eme ka oche dị ọkụ" maka Banda. N'ọnwa Nọvemba afọ 1959 mgbe ọ gara Iain Macleod, odeakwụkwọ nke ndị ọchịchị na gọọmentị Conservative n'okpuru Harold Macmillan, o mere ka o doo anya na MCP ga-ekwurịta maka nnwere onwe na Banda dị ka onye isi ya. Ụbọchị [1] mgbe a tọhapụrụ Banda n'ụlọ mkpọrọ Gwelo na 2 Eprel 1960, Orton Chirwa na ndị isi NAC ndị ọzọ kpọrọ ya ka ọ bụrụ onye isi oche nke MCP. Chirwa kwụsịrị [1] Dr. Banda weghaara nduzi nke Malawi Congress Party nke mechara mee ka Malawi nweta nnwere onwe na 1964. [1]

Harold Macmillan gara Nyasaland [8] 1960, Chirwa haziri ngagharị iwe na Jenụwarị 25 na Blantyre nke a chọpụtara na akwụkwọ akụkọ Britain maka ọgba aghara ya. [9]'oge ntuli aka na 1962 na ọzọ na 1963, ọ kwupụtara okwu n'ịkatọ mgbalị ndị Afrịka ndị ọzọ na-eme iji guzobe òtù ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-emegide MCP, ya na David Rubadira n'oge a na-akwado ọchịchị aka ike site na MCP.

A họpụtara Orton Chirwa ka ọ bụrụ odeakwụkwọ omebe iwu na Ministry of Justice, (ọkwa dị obere karịa Minista) na nchịkwa nwa oge nke Dr. Banda nke malitere ọrụ na 1962. [10] [11] mbido ntuli aka nke 1964 National Assembly, ọ na-arụsi ọrụ ike n'ịkwalite ojiji nke "ụlọ ikpe ọdịnala" dị ka ihe ọzọ na ikpe dị ugbu a, ihe na-ese okwu n'ihi na ụlọ ikpe ndị a nwere mmetụta ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị ukwuu, onye isi ikpe ahụ katọrọ ya nke ukwuu maka nke a na Gọvanọ, Glyn Jones, maka ịghara ịchọpụta ma kpụ ọtụtụ narị ikpe nke egwu ndọrọ ndọrọ ọchịchị, n'ụdị mwakpo, igbu ọchụ, ọkụ na mbibi ihe ọkụkụ, yana ikpe megide Ndịàmà Jehova. [12]'afọ 1963, o yiri egwu na ọ ga-ebo Nyasaland Times ebubo n'okpuru Iwu Ịgba Ọchịchị n'ihi akụkọ akwụkwọ akụkọ ahụ gbasara òtù ndọrọ ndọrọ ọchịchị ndị na-emegide ya.

Ọ ghọrọ Minista Ikpe Ziri Ezi na Attorney General nke Malawi n'afọ 1964, [1] mana ọ gbara arụkwaghịm mgbe obere oge gachara ya na ndị minista ndị ọzọ na Nsogbu nke Cabinet nke afọ 1964. [13]'ịgbalị ime ka ya na Banda dịghachi n'otu mgbe nke ahụ gasịrị, ndị na-eche Banda nche tiri ya ihe nke ukwuu mgbe ya na Banda zutere n'ụlọ gọọmentị. N'abalị iri abụọ na atọ n'ọnwa Ọktoba n'afọ 1964, e gburu onye isi Timbiri si n'ógbè Nkahata Bay nke Chirwa na Zomba. Ndị uwe ojii kwuru na ha nwere ihe akaebe Chirwa tinyere aka. [14] gbagara Dar es Salaam na mbido ọnwa Nọvemba, ya na nwunye ya, Vera Chirwa.

Ịgba ọsọ ndụ na ijide[dezie | dezie ebe o si]

N'ịbụ ndị iwu nchịkwa nke Banda manyere ịhapụ Malawi, ndị Chirwas biri na Tanzania ebe Orton kụziri ma rụọ ọrụ iwu. O guzobere otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọhụrụ, Malawi Freedom Movement, nke yiri ka ọ nweghị nkwado siri ike n'ime Malawi, steeti nwere otu otu otu na Banda bụ onye isi oche ya ruo ndụ ya. [1]'oge ha na nwa ha nwoke nke ikpeazụ, Fumbani, gara Zambia, ndị Chirwa tọọrọ ma jide ha na Christmas Eve 1981 n'ebe ọwụwa anyanwụ Zambia site n'aka ndị uwe ojii Malawi ma weghachite ha Malawi n'ebubo ịgba ọchịchị mgba okpuru, ọ bụ ezie na a na-ebo ha ebubo na-anwa ịbanye Malawi.

Ikpe[dezie | dezie ebe o si]

N'ụzọ na-emegide onwe ya, Ụlọ ikpe "ọdịnala" nke ụdị ahụ kpere ndị Chirwa ikpe, nke Orton n'onwe ya kwadoro na 1962. Ndị ọka iwu abụọ ahụ, ha na-agbachitere onwe ha dịka ụlọ ikpe ọdịnala ekweghị ka ndị ọka iwu na-agbachite anya na ikpe were ọnwa abụọ n'ihu ndị ọka ikpe nke Dr. Banda họpụtara. Ikpe a gosipụtara adịghị ike na usoro ahụ. [15] ngwụcha mkpesa ha na 1983, ndị ikpe mkpegharị ikpe nwere ọzụzụ iwu megidere mkpebi ikpe ahụ, mana ọtụtụ ndị isi ọdịnala meriri ya.

Na ikpe ha, ndị Chirwa kwuru na a tọọrọ ha na Zambia na Disemba 1981. Nke a, na ebubo na ha gbara izu ịkwatu gọọmentị na-abụghị Malawi, kwesịrị ịpụta na ụlọ ikpe ọdịnala enweghị ikike. A ka nwere ike ịnụ ikpe ahụ n'Ụlọikpe Kasị Elu nke Malawi, mana ụlọ ikpe ahụ chọrọ ihe akaebe nke ikpe ọmụma karịa obi abụọ. Ikpe ịgba ọchịchị mgba okpuru nke Southern Region Traditional Court nụrụ megide Chirwas na 1983 dabeere na akwụkwọ ndị e ji aka dee nke a sịrị na a chọtara ha mgbe e jidere ha, yana akaebe "onye ọkachamara" nke onye uwe ojii na ha nọ n'ezie na ederede Orton Chirwa. Otu nkwupụta a na-edeghị aha ya kwuru na Orton Chirwa mere ya, mana ọ jụrụ ya, a nabatakwara otu ederede nke a sịrị na e mere ya na ajụjụ ọnụ o nyere dị ka ihe akaebe. [16] naghị ekwe ka ndị Chirwa kpọọ ndị akaebe si n'èzí Malawi ma maa ha ikpe ọnwụ ma kpọga ha n'ụlọ mkpọrọ dị na Zomba.

Na arịrịọ Chirwas rịọrọ ụlọ ikpe mkpegharị ikpe ọdịnala nke mba ahụ, a katọrọ ịjụ ụlọ ikpe dị ala ikwe ka ndị akaebe na-agbachitere ya, nnabata ya na nkwupụta a na-edeghị aha ya na nnabata ya nke onye uwe ojii dị ka onye akaebe ọkachamara, na ndị ọkàikpe ole na ole anabataghị na ịmepụta akwụkwọ ndị e ji aka dee bụ ịgba ọchịchị mgba okpuru. Otú ọ dị, ụlọ ikpe mkpegharị ikpe bịara na nkwubi okwu na-awụ akpata oyi n'ahụ na, ọbụlagodi na ụlọ ikpe ọdịnala enweghị ikike n'iwu, ha nwere ikike ọdịnala ikpe Chirwas, nakwa na (n'agbanyeghị adịghị ike n'usoro ụlọ ikpe dị ala na-eme ihe gbasara ikpe ahụ), mkpebi ha ziri ezi ma kwesị iguzo. A gbanwere ikpe ọnwụ, mana Orton Chirwa mechara nwụọ n'ụlọ mkpọrọ. [17] tọhapụrụ Vera Chirwa n'ụlọ mkpọrọ n'afọ 1993 mgbe ọ nọsịrị ihe karịrị afọ iri na otu n'ụlọ ikpe, ọtụtụ n'ime ha nọ n'ụlọ naanị ha.

Mkpọrọ na ọnwụ[dezie | dezie ebe o si]

N'ụlọ mkpọrọ Zomba, e jidere Orton Chirwa n'ụlọ mkpọrọ naanị ya ma ghara ikwe ka ọ kpọtụrụ ya n'èzí. [1] afọ asatọ, e kweghị ka ọ hụ nwunye ya Vera onye a na-ejide n'otu ụlọ mkpọrọ ahụ. [2]'afọ 1990, Amnesty International malitere nyocha banyere ọdịnihu ha ma kpọọ di na nwunye ahụ ndị mkpọrọ nke akọ na uche. N'oge mgbụsị akwụkwọ nke afọ 1992, mgbe e nyere ndị nnọchi anya ndị ọkachamara n'iwu Britain ohere ileta Orton na Vera n'ụlọ mkpọrọ ahụ, ndị Chirwas nwere ike izute ọzọ na nke mbụ ya n'ime afọ 8. [1] ka ndị ọka iwu Britain si kwuo, n'oge nzukọ ahụ, ọ bụ onye ntị chiri na onye kpuru ìsì n'ihi ọrịa anya a na-agwọghị. Orton nwụrụ n'ụlọ mkpọrọ ya izu atọ ka e mesịrị mgbe ọ dị afọ 73.

Nwa nwa Orton Chirwa, Orton Ndau bụkwa onye ọka iwu. Orton Ndau gụsịrị akwụkwọ na Howard University School of Law na 2011. Mgbe nke ahụ gasịrị, Orton Ndau rụrụ ọrụ maka Kevin N. Fox, Chief Magistrate maka United States District Court maka Southern District nke New York. Orton Ndau bụ onye ọka iwu ugbu a na Paul, Weiss, Rifkind, Wharton & Garrison LLP na New York.

Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Richard Carver (22 October 1992). Obituary: Orton Chirwa. The Independent. Archived from the original on 24 May 2022. Retrieved on 12 July 2012. Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name "I" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2.0 2.1 UA 329/92Death in custody of prisoner of conscience/ fear of physical safety/fear of harassement. Amnesty International (22 October 1992). Retrieved on 12 July 2012. Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name "AI" defined multiple times with different content
  3. ↑ Short p. 60
  4. ↑ Short, p. 66, quoting Hansard Zomba 8 March 1963, p 659
  5. ↑ Power p. 60
  6. ↑ 6.0 6.1 Power p. 143
  7. ↑ Power p. 111
  8. ↑ Power p. 144
  9. ↑ Short p. 254
  10. ↑ Sir Glyn Jones, A Proconsul in Africa, by Colin Baker, published by I. B. Tauris, London, 2000
  11. ↑ Sir Glyn Jones, A Proconsul in Africa, by Colin Baker, published by I. B. Tauris, London, 2000, p.185 et seq
  12. ↑ Power p. 180
  13. ↑ Sir Glyn Jones, A Proconsul in Africa, by Colin Baker, published by I. B. Tauris, London, 2000, page 241-2
  14. ↑ Short, pp. 222-3
  15. ↑ R Carver, (1990). Where Silence Rules: The Suppression of Dissent in Malawi, Human Rights Watch, p. 32. ISBN 978- 0-92969-273-9
  16. ↑ R Carver, (1990). Where Silence Rules: The Suppression of Dissent in Malawi, pp. 37–8.
  17. ↑ R Carver, (1990). Where Silence Rules: The Suppression of Dissent in Malawi, pp. 39–41.
  • Short, Philip (1974). Ìgwè egwu London: Routledge & Kegan Paul.
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] Ọdịbendị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ịhụ mba n'anya na Malawi: iwu Kwacha. University Rochester Press.   ISBN 1-58046-310-X. 

Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]

Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Orton_Chirwa&oldid=141717