Saburi Biobaku

Saburi Biobaku

Saburi Oladeni Biobaku CMG Listeni (1918-2001) bụ onye ọkà mmụta Naijiria, ọkọ akụkọ ihe mere eme nke so n'etiti ndị ọkọ akụkọ ihe nkiri Yoruba ndị sooro mbọ Samuel Johnson na-agba ịtọ ntọala nke akụkọ ihe mere mere eme Yoruba na ịmepụta ihe ndekọ nke akwụkwọ akụkọ ihe mere e dere n'Afrịka.

Ọ bụbu osote onye isi nke Mahadum Lagos ma jee ozi dị ka onye isi nke Amahadum Obafemi Awolowo.

Ndụ

Agụmakwụkwọ na mmalite ọrụ

A mụrụ Biobaku na Igbore, Abeokuta n'ezinụlọ onye isi ndị Alakụba a ma ama na onye na-ebugharị Sanni Oloyede Biobaku, onye nwere akara S.O.B., otu Saburi. Ọ gụrụ akwụkwọ na Ogbe Methodist Primary School, Abeokuta, Government College, Ibadan na Yaba Higher College. Ọ gakwara Mahadum Cambridge maka nzere masta ya na Mahadum London, Institute of Historical Research maka nzere Ph.D. ya. Ọ laghachiri Naịjirịa mgbe ọ gụsịrị akwụkwọ mbụ ya iji malite ọrụ nkuzi ya ma rụọ ọrụ dị ka onye nkuzi ụlọ akwụkwọ na ụlọ akwụkwọ mbụ ya na Government College, Ibadan na Government College. O mechara bụrụ odeakwụkwọ nke onye isi ala na ndị isi oche (SPEC) nke mpaghara ọdịda anyanwụ, Naijiria. Tupu ọ bụrụ odeakwụkwọ praịm, ọ kụziiri Biobaku n'oge ọ nọ n'ụlọ akwụkwọ praịmarị na Abeokuta. Ọ laghachiri Naịjirịa mgbe ọ nwetasịrị nzere PhD na 1953 ka ọ bụrụ onye mbụ African Registrar nke Mahadum Ibadan.

Ọrụ ya mgbe e mesịrị

N'afọ 1957, o dere akwụkwọ banyere agbụrụ ya, Egba. A kpọrọ akwụkwọ ahụ: 'The Egba and their Neighbours', e dekwara ya na mbụ dị ka edemede mana e mesịrị ghọọ ederede dị peeji 136. O lekwasịrị anya na ọnọdụ Egba n'ime akụkọ ihe mere eme na ihe ndị mere mgbanwe na Yorubaland. Akwụkwọ ahụ nwekwara ozi gbasara Egbaland n'oge ọbịbịa nke ndị ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst na narị afọ nke iri na itoolu. N'oge ahụ, akwụkwọ ahụ bụ nke abụọ Naijiria dere akụkọ ihe mere eme nke Oxford University Press bipụtara, mgbe Kenneth Dike, 'Trade and Politics in the Niger Delta'. O mechara dee 'Sources of Yoruba History', nke e bipụtara na 1973, na ọtụtụ akwụkwọ ndị ọzọ.

N'afọ ndị mbụ nke nnwere onwe Naịjirịa, mgbe ọ na-eje ozi na nchịkwa nke Awolowo, ọ kwadoro ụzọ nwere nchekwube ma jiri nlezianya mee ihe maka Pan-Africanism, na-ekwere na nnwere onwe nke mba ahụ lụrụ ọgụ ma nweta site na nnwere ike kwesịrị iji gọọmentị na ọtụtụ ndị ọzọ zụlite ndị Afrịka bi na mba ahụ karịsịa n'ihe metụtara ahụike, ịgụ na ide na iwepụ ịda ogbenye. Otú ọ dị, ọ kwadoro nkwalite nke òtù mpaghara maka ebumnuche akụ na ụba na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na echiche nke Pan-Africanism dị ka Anthony Enahoro kọwara, na ọ bụ mmezu a ga-achọsi ike.

N'afọ 1965, a họpụtara ya ka ọ bụrụ osote onye isi nke Mahadum Zambia, mana Praịm Minista Naịjirịa Alhaji Abubakar Tafawa-Balewa manyere ya ịnakwere onyinye nke ịghọ osote onyeisiala nke abụọ nke Mahadụ Lagos. Kayode Adams mechara maa ya mma, nwa akwụkwọ na-eme ihe ike nke kwenyere na nhọpụta Biobaku bụ ihe na-ezighị ezi na agbụrụ.

N'afọ ndị ikpeazụ ya, ọ sonyere n'ịkwalite ịdị n'otu Yoruba, ọkachasị mgbe ọnwụ nke ọchịagha Sani Abacha. Ọ chọkwara ka a nyochaa usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke mba ahụ, na-akwado usoro ọchịchị anọ, nke gọọmentị etiti, mpaghara, steeti na mpaghara mejupụtara. Ọ rụkwara ọrụ dị ka onyeisi oche nke Nigerian National Antiques Commission, Nigerian Textile Mills na ndị nchịkọta akụkọ nke Encyclopedia Africana.

Ọrụ

• Sources of Yoruba History, Oxford University Press (November 1, 1973).
• Egba na ndị agbata obi ha, 1842-1872.  ISBN 978-2490-95-4
• Omenala Dị Ndụ nke Naịjirịa. Biobaku, ya na Maazị Peccinotti. Nelson Publishers (Jenụwarị 1, 1976).  ISBN 978-126-189-7
• Mmalite nke ndị Yoruba 1971. Lagos: Federal Ministry of Information.