Asụsụ Afenmai

 

Asụsụ Afenmai

asụsụ, modern language

obere ụdị nke	Asụsụ Edoid
mba/obodo	Naijiria
ụmụ amaala ka	Ȯra Edo, Federal Capital Territory (Nigeria), Ȯra Kogi
Ọkwa asụsụ Ethnologue	6a Vigorous

Afenmai (Afemai), Yekhee, ma ọ bụ Iyekhe, bụ Asụsụ Edoid nke Ndị Afenmai na-asụ na Edo State, Nigeria. Ọ bụghị ndị niile na-asụ ya ghọtara aha Yekhee; ụfọdụ na-eji aha distrikti Etsako.

Na mbụ aha ọchịchị ndị Briten na-achị bụ Kukuruku, nke e chere na ọ gbasịrị mkpu "ku-ku-ruku", nke a na-ewere ugbu a ihe mkparị.

[aɾu] bụ ihe a na-adịghị ahụkebe n'ihi na a kọrọ na ọ nwere fricative na-enweghị olu dị ka "mgba" nke yiri "mgbapụta" nke a na-akpọ tap /ɾ/ (iji ya tụnyere [[aɾ̞̊u]] 'hat' na [aɾi] 'louse' ), ọ bụ ezie na ọ bụ nkọwa ndị ọzọ a kọwara ya dị ka fricative ma nyochaa ya dị ka "mmiri" nke "mgbaghara" nke na-enweghị ụda /t/ .

Etsako, olumba nke Edo n'onwe ya, nwere olumba nke ya nke kewara agbasa n'asụsụ Iyekhe na Agbelọ, ebe a na-asụkarị olumba Iyekhe.

Ọmụmụ ụdaolu

Mkpụrụedemede bụ //i e ɛ a ɔ o u//. A na-enweta ụdaume ogologo na ọnụ ọgụgụ buru ibu nke diphthong n'asụsụ ahụ site na usoro ụdaume dị mkpirikpi, mgbe mgbe site na nhọrọ nke /l/.

Afenmai nwere usoro mgbagwoju anya nke mgbanwe morphotonemic dabere na ụda ụda ụda abụọ, nke dị elu na nke dị ala. N'ọkwa elu enwere ụda ise pụrụ iche: elu, dị ala, ọdịda, ịrị elu na etiti. Ụda etiti bụ nsonaazụ mbelata nke ụda dị elu ka ụda dị ala gasịrị. Ụda contour (ọdịda na ịrị elu) na-eme na ụdaume ogologo ma ọ bụ diphthongs, site na usoro nke elu+ dị ala ma ọ bụ dị ala+ ma ọ bụ na ụdaume dị mkpụmkpụ nke a na-emepụta site na mkpirisi nke ụdaume dị ogologo ma ọ bụ diphthong. Ụda na-ebili bụ ihe a na adịghị ahụkebe, n'ihi na a na ejikarị elu, obere ma ọ bụ etiti dochie ha.

Ndị na-asụ asụsụ Ekpheli bụ:

BL	LD	D	Av	PA	Nke a	LV
mː m			n	(ɲ)
b p			t (ː) d		kː ɡː	k͡pː k͡p ɡ͡bː ɡ͡b
			ts dz	(tʃ dʒ)
	f v (ː)	θ	s	(ʃ)	x ɣ
Akụkọ banyere ya			l	j		w
			ɾ

A na-enyocha ụdaume ndị a kara akara ogologo oge n'ụzọ dị iche iche, gụnyere 'tense' ma ọ bụ 'fortis' ma jikọta ya na 'lax' ma ọ bụrụ na ọ nweghị ihe ndabere phonological maka ịhazi ụdaume 'ogologo' a na-eche na ọ bụ maka ijikọ ha na ụdaume 'dị mkpirikpi'. Ihe doro anya bụ /k͡pː ɡ͡bː mː/, nke dị okpukpu abụọ karịa /k͡b ɡ͡b m/ mana ọ bụghị ya, ha bụ otu na spectrogram. /kː ɡː/ bụkwa okpukpu abụọ karịa /x ɣ/. Otú dị, alveolar /t/ dịtụ ogologo karịa ezé /θ/, ọ bụ ezie na /v/ dị ogologo karịa /ʋ/, a ga-atụ anya ya maka fricative ma e jiri ya tụnyere ihe atụ.

The postalveolar consonants are allophones of the alveolars before /i/ plus another vowel, where /i/ would otherwise become [j], as in /siesie/ [ʃeʃe] 'to be small'. It addition, /ts/ optionally becomes [tʃ] before a single /i/, as in /itsi/ 'pig' ([itsi] ~ [itʃi]). The other alveolar consonants do not have this variation, unless the triggering environment is provided within a prosodic word: /odzi/ 'crab' ([odzi] in citation form) > /odzi oɣie/ 'the king's crab' ([odʒoɣje]). (The sounds transcribed with Templeeti:Angbr IPA may actually be closer to [ɕ ʑ nʲ].)

Ewezuga /p ts dz θ/, ụdaume ndị a na-apụta n'asụsụ Afenmai niile Elimelech nyochara (1976). /p/ adịghị n'asụsụ Uzairue, a na-eji /f/ dochie ya, ọ dịkwa ụkọ n'ọtụtụ asụsụ ndị ọzọ. /ts dz/ na-agbanwe agbanwe ka /s z/ na asụsụ Aviele na South Uneme. /θ/ na-agbadata na /ɹ́̊/ n'ọtụtụ olumba ndị ọzọ, dị ka na [aθu ~ aɹ̝̊u] 'hat'.

Orthography

A B C CH D E Ẹ F G GB GH GW I J K KH KP KPH KW L M MH N NW NY O Ọ P R S SH T TH TS U V VH W Y Z.

Okwu ndị e kwuru

Okwu Etsako gụnyere:

Etsako	Bekee
Moo!	Ọ dị mma
Abee!/Lee!	Hello (Olee otu o si?)
O somi/O chi	Ọ dị mma. (Azịza)
Na ẹgbia	Ụtụtụ Dị Mma
Ọ dịghị onye na-arụ ọrụ	(Azịza)
Agbelọ	Ụtụtụ Dị Mma
Agbe	(Azịza)
Ọ̀ Bụ Ya?	O nwere olile anya na ị dị mma.
Eli	Ee
Ị na-eme ihe na-eme?	Ị na-ehi ụra nke ọma?
Kẹmi	Anyị na-ekele
Moo ota / Oviẹna / Togi	Ezigbo ehihie
Moo ogode / Obugala	Ezigbo mgbede
O ki akọ / O kila akhuẹ	Ezigbo abalị (ruo echi)
Ma ọ bụ ki la	Ọ dị mma
O ki idegbe	Ruo mgbe e mesịrị
Lẹ khia / Guẹ khia	Gaa nke ọma.
R'ẹlo ku egbe	Kpachara anya.

Okwu Etsako a na-ahụkarị na-egosi ọdịiche dị n'etiti Iyekhe na Agbelo:

Bekee	Iyekhe	Agbelo
Ana m abịa	M kwụsịrị	M na-agba egwú
Ebee ka ị nọ?	Obo ma ọ bụ ugbu a?	Obo ma ọ bụ la?
Ebee ka ị ga-aga?	Obo ma ò ò?	Obo ma ọ bụ ee?
Gịnị ka ị chọrọ?	Ọ̀ bụ gị?	Ọ bụ n'oge a?
Nke a bụ nwanne m nwoke	Ọ bụrụ na ị na-ebuga ya	N'oge a na-adịghị anya
Agụụụụ na-agụ m	Osami ọ bụ mmalite	Okiami ma ọ bụ AGbe

Njikọ mpụga

• Etsako Language Research and Development Centre (ELRDC)