Asụsụ Kainji

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

 

Asụsụ Kainji bụ otu ihe dị ka asụsụ iri isii ndị yiri ya a na-asụ na ọdịda anyanwụ etiti Nigeria. Ha bụ akụkụ nke Central Nigeria (Platoid) alaka Benue-Congo.

Ọnụ ọgụgụ mmadụ[dezie | dezie ebe o si]

Asụsụ Kainji anọ a kacha asụ bụ Tsuvadi (150,000), Cishingini na Tsishingini (100,000 nke ọ bụla)—ha niile si n’alaka ụlọ ọrụ Kambari; na Clela (C'lela, Lela) (100,000), nke ngalaba Northwest Kainji. Na mkpokọta, e nwere ihe dị ka otu nde ndị na-asụ asụsụ Kainji (atụmatụ 1990s) na Naịjirịa.

Akụkọ ihe mere eme[dezie | dezie ebe o si]

Blench (2012) mere atụmatụ na Proto-Kainji dị afọ 3,000 ruo 4,000. [1] yikarịrị ka nkesa ya mebiri emebi taa bụ n'ihi mgbasawanye akụkọ ihe mere eme nke Asụsụ Nupoid.

Ọdịdị[dezie | dezie ebe o si]

Aha mmalite nke Proto-Kainji:

  • *mV- maka mmiri na aha ndị ọzọ
  • *u- maka onye, *ba- maka ndị mmadụ
  • *kV- maka obere ma eleghị anya kwa mmụba; a na-ahụkwa ya n'asụsụ ụfọdụ nke PlateauAsụsụ ndị dị n'elu ugwu

Asụsụ Kainji kachasị dị iche iche bụ Reshe, Laru na Lopa, nke nwere ike ịmepụta alaka ọnụ. Nchịkọta nke alaka ndị ọzọ edoghị anya. A naghịzi edebe nkewa abụọ n'etiti East Kainji na West Kainji, ebe West Kainji bụzi paraphyletic.

Blench (2018)[dezie | dezie ebe o si]

 

Asụsụ Alaka Ìgwè Asụsụ Asụsụ ndị ọzọ Aha nke aka maka asụsụ Aha ndị ọzọ Aha ndị ọzọ (dabere na ebe) Aha ndị ọzọ maka asụsụ Aha ndị ọzọ Ndị ọkà okwu Ebe (s) Ihe edeturu
Hɨpɨna Baushi Supana Tihɨpɨna Vihɨpɨna pl. Ahɨpɨn Niger State, Rafi LGA, obodo Supana
Mɨn Baushi Tiimɨn Vwinyi Mɨn pl. Ayi Mɨn Bauchi Guda, Kukoki (aha obodo kachasị ukwuu) Niger State, Rafi LGA, obodo nta 27 na ndị isi 8
Ndakị Baushi Shena nwere ike ịbụ olumba Madaka Tundak Vundakә pl. Andaka Niger State, Rafi LGA, Madaka town
Rubu Baushi Niger State, Rafi LGA, obodo Rubu
Ihe na-eme ka mmiri dị Baushi Wayam Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge na-adịghị anya Vũwãyã pl. Ãwãyã Niger State, Rafi na Shiroro LGAs, obodo Wayam
Samburu Baushi Niger State, Rafi LGA, obodo Samburu enweghị data
Gurmana Ebe Ọwụwa Anyanwụ e mere atụmatụ na ihe karịrị 3,000 (1989) Niger State, Shiroro LGA. Obodo Gurmana na obodo nta ndị dị nso
Cipu Kambari Kumbashi, Tikula, Ticihun, Tirisino, Tidipo, Tizoriyo, Tiddodimo Cicipu Tocipu Acipa, Achipa, Achipawa, Atepa Tákap Tochipo Ták-Sakamuk Bucepo sg.[Ihe e dere n'ala ala peeji] 3,600 (1949 G&C) Kebbi State, Sakaba LGA; Niger State, Mariga na Rafi LGA, Kaduna State Birnin Gwari LGA
Damakawa (ọ dịghịzi) Kambari Damakawa Tidama'un (aha Cicipu) Ndị agbụrụ 500-1000 bi, mana asụsụ nwere naanị ihe ncheta ole na ole ugbu a Kebbi State, Sakaba LGA, obodo nta nke Inguwar Kilo na Marandu A pụrụ ịdabere na ya nke ụfọdụ data na ohere nke mgbazinye ego Cipu na-eme ka nhazi nke Damakawa bụrụ ihe a na-ejighị n'aka.
Ìgwè Kambari nke Mbụ Kambari Kambari nke Mbụ Kamberi na Kambari II: 67,000 (1952 W&B); 100,000 (1973 SIL) Niger State, Magama na Mariga LGAs; Kebbi State, Zuru na Yauri LGAs; Niger State, Borgu LGA
Agaɗi Kambari Kambari nke Mbụ Tsɨgaɗi Kakihum Niger Steeti, Mariga LGA
Avaɗi Kambari Kambari nke Mbụ Abadi, Evadi Tsɨvaɗi Ibeto Niger Steeti, Magama LGA
Baangi Kambari Kambari nke Mbụ Baangi ciBaangi Ogologo oge [Ihe e dere n'ala ala peeji] Bangawa (Hausa) na-eme atụmatụ ihe karịrị 5,000 (1989) Niger State, Kontagora LGA, Ukata obodo na obodo nta ndị dị nso; ma eleghị anya na Kebbi State, Yauri LGA
Tsishingini Kambari Kambari nke Mbụ Cishingini, Tsishingini Mashingini pl. Ashingini Salka Niger Steeti, Magama LGA
Yumu Kambari Kambari nke Mbụ Yumu, Osisi Niger State, Borgu LGA, na Yumu na Osisi
Ìgwè nke Abụọ nke Kambari Kambari Kambari nke Abụọ Kamberi ya na Kambari I: 67,000 (1952 W&B); 100,000 (1973 SIL) Niger State, Magama LGA; Kebbi State, Zuru na Yauri LGAs; Kwara State, Borgu LGA
Agaushi Kambari Kambari nke Abụọ Cishingini Auna Niger Steeti, Magama LGA; Kebbi Steeti, Yauri LGA
Akimba Kambari Kambari nke Abụọ Tsɨkimba Akimba Auna, Wara Niger Steeti, Rijau, Magama LGA; Kebbi Steeti, Yauri LGA
Cishingini, Nwanci Kambari Kambari nke Abụọ Cishingini, Ngwәci Cishingini, Tsɨwәnci Mawunci sg. Ŋwánci pl. Agwara Agara'iwa Niger Steeti, Borgu, Magama LGA; Kebbi Steeti, Yauri LGA
Zubazuba Kamuku Gamazuba Igwama, Mariga LGA, Niger SteetiSteeti Niger
Ìgwè Cinda-Regi-Rogo-Kuki Kamuku Cinda-Regi-Rogo-Kuki Kamuku Niger State, Chanchagga, Rafi na Mariga LGAs
Cinda Kamuku Cinda-Regi-Rogo-Kuki Oxford Primary Maths 1 (1988?) Jinda, Majinda Tucinday Ogologo oge [Ihe e dere n'ala ala peeji] Niger Steeti, Mariga, Rafi, Kusheriki LGAs, Kaduna Steeti, Birnin Gwari LGA
Regi Kamuku Cinda-Regi-Rogo-Kuki Turegi Ogologo oge Buregi pl. Regi Niger Steeti, Mariga, Rafi, Kusheriki LGAs, Kaduna Steeti, Birnin Gwari LGA
Kuki Kamuku Cinda-Regi-Rogo-Kuki Azana, Akubyar Tiyar [aha obodo ọ bụghị asụsụ] TuKuki BuKuki pl. Kuki Kamuku Niger Steeti, Mariga, Rafi, Kusheriki LGAs, Kaduna Steeti, Birnin Gwari LGA
Kwacika (ọ dịghịzi) Kamuku Cinda-Regi-Rogo-Kuki Tukwacika Ogologo oge Bukwacika pl. Kwacika E nwere naanị otu onye agadi na-ekwu okwu n'afọ ndị 1980; ya mere, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na ọ dịghịzi Kaduna Steeti, Birnin Gwari LGA
Kwagere Kamuku Cinda-Regi-Rogo-Kuki Niger State, Chanchagga, Rafi na Mariga LGAs
Ìgwè Basa-Gurara-Basa-Benue-Basa - Makurdi Kamuku-Basa Basa-Gurara-Basa-Benue-Basa -Makurdi
Basa-Gurara Kamuku-Basa Basa-Gurara-Basa-Benue-Basa -Makurdi Basa-Kwali Federal Capital Territory, Yaba na Kwali LGAs, n'akụkụ osimiri Gurara
Basa-Benue Kamuku-Basa Basa-Gurara-Basa-Benue-Basa -Makurdi Isi RuBasa TuBasa Ebe a na-akpọ Abacha, Abatsa Basa-Komo, Basa-Kwomu (ọ bụghị aro) 30,000 (1944-50 HDG); 100,000 (1973 SIL) Kogi State, Bassa, na Ankpa LGAs, Nasarawa State, Nasarawa LGA
Basa-Makurdi Kamuku-Basa Benue State, Makurdi LGA, ọtụtụ obodo nta dị n'akụkụ ugwu nke Benue, n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ nke Makurdi enweghị data
Ìgwè Basa-Gumna-Basa-Kontagora (ọ dịghịzi?) Kamuku-Basa Basa-Gumna-Basa-Kontagora (ọ dịghịzi?)
Basa-Gumna (ọ dịghịzi) Kamuku-Basa Basa-Gumna-Basa-Kontagora (ọ dịghịzi?) Gwadara-Basa, Basa Kuta, Basa Kaduna Naanị mmadụ abụọ a maara na ha na-ekwu okwu na 1987. Ndị a maara dị ka Basawa na-asụ naanị Hausa. O yikarịrị ka ọ dịghịzi Niger Steeti, Chanchaga LGA
Basa-Kontagora (ọ dịghịzi) Kamuku-Basa Basa-Gumna-Basa-Kontagora (ọ dịghịzi?) Ihe na-erughị ndị ọkà okwu 10 na 1987. O yikarịrị ka ọ dịghịzi Niger State, Mariga LGA, N.E. nke Kontagora
Basa-Gurmana Kamuku-Basa Nchịkọta ihe karịrị ndị ọkà okwu 2,000 (1987) Niger State, ókèala nke Rafi na Chanchaga LGAs, Kafin Gurmana
Rogo Kamuku-Basa Cinda-Regi-Rogo-Kuki Toft R Ihe a na-akpọ "Singa" [Ihe e dere n'ala ala peeji] Ucanja Kamuku Niger State, Rafi na Kusheriki LGAs, gburugburu obodo Ucanja, 30 kilomita n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ nke Kagara. 
Fungwa Kamuku-Basa Tupu Afungwa Ura, Ula 900 (1949 H.D. Gunn) Niger State, Rafi LGA, na Gulbe, Gabi Tuƙurbe, Urenciki, Ringa na Utana
Hùngwә̀ryə̀ Kamuku-Basa Asụsụ: Bitbit (Kwabitu), Lәklәk (Karaku), Jinjin (Makangara), Wũswũs (Karaiya), Tәmbәrjә (Tambere) Cahungwá̀ryə̀, Twə̀hungwá̀rì Bùhùngwə̀ryə̀ sg., ə̀hùngwə̀ryə̀ pl. Ngwoi, Ngwe, Ungwe, Ingwe, Nkwoi, Ngwai, Ungwai, Hungworo 1000 (1949 HDG), 5000 (2007 bụ) Niger State, Rafi, Kusheriki LGA, gburugburu obodo Kagara na Maikujeri
Ìgwè Shama-Sambuga Kamuku-Basa Shama-Sambuga Tushama Ogologo oge Bushama, pl. Ushama Kamuku Niger Steeti, Rafi LGA
Shama Kamuku-Basa Shama-Sambuga Tushama Bushama sg. Ushama pl. Niger State, Rafi LGA, Ushama [=Kawo] obodo. 15 kilomita n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ nke Kagara 
Sambuga (ọ dịghịzi) Kamuku-Basa Shama-Sambuga O nwere ike ịbụ na ọ nwụọla (2008) Niger State, Rafi LGA, obodo Sambuga. 10 kilomita n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ nke Kagara 
Shen Ọdọ Mmiri Laro, Laru Laruwa 1,000 (1992 bụ) Niger Steeti, Borgu LGA
Rop Ọdọ Mmiri Lupa, Lopa Kirikjir Djiri Lopawa 960 (NAT 1950); 5,000 (1992 bụ) Niger State, Borgu LGA, Kebbi State, Yauri LGA. Ọ dịkarịa ala obodo nta 6 dị n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke Ọdọ Mmiri Kainji tinyere obodo nta abụọ ndị ọzọ dị n'ụsọ oké osimiri ọdịda anyanwụ.
Tsupamini Ọdọ Mmiri Lopa Lopanci Lopawa 960 (NAT 1950); 5,000 (1992 est.). Atụmatụ zuru ụwa ọnụ na Rop Niger State, Borgu LGA, Kebbi State, Yauri LGA. Ọ dịkarịa ala obodo nta isii dị n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke Ọdọ Mmiri Kainji tinyere obodo nta abụọ ndị ọzọ dị n'ụsọ oké osimiri ọdịda anyanwụ.
Reshe Ọdọ Mmiri Birәmi (South), Bәmәdu (Northwest), Bәpalame (Northeast). Harris (1930:321) na-azọrọ 'asụsụ nzuzo' a na-akpọ Tsudalupe nke = Bәmәdu. Tsure Ja Tsureshe Bareshe Gunganci Gungawa, Yaurawa 15,000 (1931 G&C); 30,000 (1973 SIL) Kebbi Steeti, Yauri LGA; Niger Steeti, Borgu LGA
Hun-Saare Ebe Ugwu Ebe Ọdịda Anyanwụ (sSaare) (n'akụkụ Dukku), Ebe Ọwụwa Anyanwụ Ethun tHun, sSaare Hunnɛ Duka Dukanci 19,700 (1949 Gunn na Conant); 30,000 (1980 UBS) Kebbi Steeti, Sakaba LGA; Niger Steeti, Rijau LGA
Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun ụyọkọ Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun Aha ut-Main ka ndị otu dị iche iche nke ụyọkọ a nabatara dị ka okwu mkpuchi maka asụsụ ndị a, mana a ka ga-ahụ ma a ga-anabata ya n'ọtụtụ ebe. Fakanci, Fakkanci 12,300 (1949 G&C) Kebbi State, Zuru na Wasagu LGAs, ọdịda anyanwụ nke Dabai
Kag Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun tKag Ogologo oge woo Kag, pl. Faka, Fakai (aha obodo), Fakanci, Fakkanci Pәku-Nu (aha cLela) Kebbi State, Zuru LGA, Mahuta na Fakai
Igwe Ígwè Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun tFer Ogologo oge wasFer, pl. asFer Kukum Wipsi-Ni (aha cLela) Kebbi State, Zuru LGA, gburugburu obodo Kukum
Jiyar Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun tJier Ogologo oge wauJiәr, pl. aJiәr Gelanci Serim Gelawa, Geeri-ni Kebbi State, Zuru LGA, gburugburu Bajidda; Rijau LGA, Niger StateSteeti Niger
Kọọr Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun tKọr Ogologo oge wauKәr, pl. Kәrne Kela, Adoma Kelanci Kilinci Keri-Ni Kelawa Kebbi State, Zuru na Wasagu LGAs, n'ebe ugwu nke Mahuta ma n'ebe ndịda nke osimiri Kag
Koor Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun t-ma-Koor Ogologo oge wauKoor, pl. aKoor Kebbi State, Zuru LGA, gburugburu Bakara
Ọcha na-acha ọbara ọbara Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun Asụsụ e ji eme ihe maka mmepe asụsụ ǝt-ma-Ror Ogologo oge wauRor, pl. aRor Tudawa d-Gwan Kebbi State, Zuru LGA gburugburu Birnin Tudu
Anyị Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun Anyị enweghị otu olumba kama na-ekwu okwu dị ka Ror tUs Ogologo oge wauUs, pl. aUs, asUs Kebbi State, Zuru LGA, ọdịda anyanwụ nke Fakai
Zuksun Ebe Ugwu Kag-Fer-Jiir-Kar-Koor-Ror-[Us]-Zuksun tZuksun Ogologo oge wauZuksun, pl. aZuksun Zusu Wipsi-ni Kebbi State, Zuru LGA gburugburu Tungan Kuka, ndịda Fakai
Wuri-Gwamhyә-Mba Ebe Ugwu Gọọmenti wa-Gwamhi sg. a-Gwamhi pl. na wa-Wuri sg. a-Wuri pl. Banganci Lyase-ne Dәknu Bangawa maka Gwamhi Ndị mmadụ abụọ nwere otu asụsụ Kebbi State, Wasagu LGA; Gwamhi gburugburu obodo Danko na Wuri gburugburu obodo Maga A na-eji okwu Wurkum eme ihe maka ndị Kyak, Banda, Kulung, Kwonci, Maghdi, Kholok, Mingang, Pero, Piya, na Nyam, ọtụtụ n'ime ha ka ga-enyocha.
cLela Ebe Ugwu Ọdịda Anyanwụ Zuru, Ribah cLela (Clela, C-Lela), Lelna Kәlela sg., Lelna pl. Chilala Dakarci Lalawa, Dakarkari, Dakkarkari, Kalla-Kalla, Cala-Cala 47,000 (1949 G&C); 69,000 (1971 Welmers) Kebbi State, Zuru, Sakaba na Wasagu LGAs; Niger State, Rijau LGA. Gburugburu obodo Zuru
Rin Shiroro A na-ahazi Awәgә mgbe ụfọdụ dị ka olumba nke Rin, mana ọ nwere ike ịbụ n'ezie asụsụ dị iche ma na-apụ n'anya nke otu agbụrụ Rin na-asụ. Tụụụ, Tarin Ogologo oge Arĩ ́ Arringeu, Pongu, Pongo, Pangu 3,675 (1949 HDG); >20,000 (1988) Niger State, Rafi LGA, nso Tegina N'agbanyeghị aha ụmụ amaala, ụdị Pangu na-ahọrọ ndị obodo maka ebumnuche mbipụta.

Ọnụ ọgụgụ[dezie | dezie ebe o si]

Ntụnyere nke ọnụọgụ n'asụsụ ọ bụla: [2]

Nchịkọta Asụsụ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Reshe Reshe (Tsureshe) tsúnnɛ̀ Rịba ama tàtswā nāʃẽ́́ toñ̄ N'oge gara aga tànsan Daalaǹzɔ tānāʃẽ́́ Upu ọwụwa
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Basa Bassa hĩn Yabí tàtɔ néʃì taná tʃìhin tʃéndʒe tonnd atom tʃíndʒìʃì uḿpwá
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Duka Ọ bụ ya tʃĩ́́́ ʔílɨ̀ tɨːt͡ʃù Na-esote: Ka ọ dị t͡ʃíbí̀ Maịlịlị (5 + 2) jɨːɾù Doːɾè ʔóːpá
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Duka U-Ma'in __ibo__ Atụmatụ __ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị Ọdịdị náːs tan ʃìʃìn tàʔèr (5 + 2)? éːr __ibo____ibo__ [Ihe e dere n'ala ala peeji] Ọdịdị
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kambari Tsishingini (Kambari) Iyan ìɾɛ̀ tàʔatsú O doro anya __ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ N'ebe ahụ tʃì̀indindịɾɛ́ kúnlə̀ Somptʃí Somppá
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kamuku Ebe Ọdịda Anyanwụ (Cicipu) tôː jápù ọrụːtù Anyị anyị Kau Toɾíbí̀ okpueze Somriil:ò N'okpuru: ùkúpːà
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kamuku Cinda (Kamuku) Ọ bụ ezie na ọ bụ __ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi na ọ bụ n"ụzọ dị mfe Ọchịchị O nwere ike ịbụ onye Juyā tọn N'ihi ya, ọ na-agụ akwụkwọ N'ihi ya, ọ bụ N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri òpɑ́́
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kamuku Fungwa (Cifungwa) ń / ịnyịnya ígwè Igo tátù Nọtị Ọ bụ n'oge na-adịghị anya Ọrịa a na-akpọ Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-eme ka a mara Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya húpɛ́́
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kamuku Hungworo (Hungarian) Ọ ga-abụ na ọ ga-abụrịrị na ọ ga ʔjə̃̂d͡ʒə̀ __ibo____ibo__ Ihe omuma nke mbu Ọ ga-adịgide adịgide satta Akụkọ a na-akpọ "Support" N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri [Ihe e dere n'ala ala peeji] N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya īkópjè
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kamuku Pongu (Pangu) hĩː N'ihi ya, ọrụːtù Ọ bụ ezie na ọ bụ otú ahụ ka a ga-esi mee ya tʃíníhì N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme ihe nkiri N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-eme Ugboro Ugboro Upuwa
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Ebe Ugwu Jos, Jera Anaguta (Iguta) dynkā N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ restaurant tààrū / tàːrū naːnzī ʃùːbì twàːsì súnāːrí Isiokwu ton-rbɔ́ Aha a na-akpọ statusúːrú
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Ebe Ugwu Jos, Kauru Gure (Gbiri-Niraɡu) pi:ʃem piːbɑː piːtær piːnɑːz piːʃiː piːtæ ʃi piːsundæriː piːkunæs piːturuːriː kiʃiːæbɑː / nikpiːrinætʃeti
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Ebe Ugwu Jos, Kauru Kurama (Akurmi) Ihe omume ahụ __ibo__ Ọdịdị Ọdịdị tɨnáazɛ Uʃii Utasɛ ojiji Ebe ọ bụ na ọ bụ Ọ bụ otú ahụ ka a na-eme Nkọwa

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

  1. Blench (2012). The Kainji languages of northwestern and central Nigeria. Kay Williamson Educational Foundation.
  2. Chan (2019). The Niger-Congo Language Phylum. Numeral Systems of the World's Languages.