Asụsụ Sahara
| obere ụdị nke | Asụsụ Naịl na Sahara  |
|---|---|
| mba/obodo | Chad, Naijiria, Sudan, Kameroon, Niger |
| ụdị asụsụ | subject–object–verb |
Asụsụ Sahara bụ obere ezinụlọ asụsụ gafee akụkụ ndị dị n'ebe ọwụwa anyanwụ Sahara, na-agbasa site n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ Sudan ruo n'ebe ndịda Libya, n'ebe Ugwu na etiti Chad, n'akụkụ ọwụwa Anyanwụ Niger na n'ebe dị n'akụkụ ugwu ọwụwa Ọwụwa Awụwa Naịjirịa. Asụsụ Sahara a ma ama gụnyere Kanuri (nde 9.5 ndị na-asụ ya, gburugburu Ọdọ Mmiri Chad na Chad, Nigeria, Niger, na Cameroon), Daza (ndị na-asụrụ ya 700,000, Chad), Teda (ndị ọkà ya 60,000, n'ebe ugwu Chad), na Zaghawa (ndị ikwu ya 350,000, n'akụkụ ọwụwa anyanwụ Chad na Sudan). E kewapụtara ha dị ka akụkụ nke ezinụlọ Nilo-Sahara nke a na-eche n'echiche ma na-ese okwu.
Václav Blažek (2007) chịkọtara ndepụta okwu ntụnyere nke asụsụ Sahara. [1]
Nchịkọta n'ime
[dezie | dezie ebe o si]
Nchịkọta mpụga
[dezie | dezie ebe o si]Roger Blench na-ekwu na asụsụ Saharan na Songhay mejupụtara alaka Songhay-Saharan na ibe ya n'ime asụsụ Nilo-Sahara sara mbara.
Ihe owuwu
[dezie | dezie ebe o si]Cyffer (2020:385) na-enye ihe ndị na-esonụ Proto-Saharan reconstructions: [2]
| Nkọwa | Ebe Ọmụmụ Sahara | Kanuri | Teda-Daza | Beria |
|---|---|---|---|---|
| ọnụ | *kai | Ebe a na-akpọ | kai | āā |
| ire | *Tyram | Talam | ịpị ya | tàmsī |
| ntị | *simo | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | Ọrụ | |
| imeju | *Misin | kəmáttən | Maasen | maī |
| ikpere | *kurum | ngurumngurum | Kiru | |
| onye | *am | Obi (pl.) | nna ukwu | Ọdịdị |
| akwụkwọ osisi | *kur | Kálú | kólú | Ọgọọr |
| buru ibu | *kut | kúra | Gíra | Ọchịchọ |
| nke ahụ | *ị | túdu | Anya | tonne |
| ịnwụ | * gba ọtọ | ee e | ọtọ | N'ihi ya, |
| na-abịa | *ọ bụ | ís | ri | nwanne nna |
| ịhụ | *ị | rú | ru | Ịla n'ihu |
| ịṅụ mmanya | *sa | Ugbu a, ya | Ugbu a | Ugbu a |
| ịsị | *n | n | n | n |
Okwu ntụnyere
[dezie | dezie ebe o si]Nkọwa okwu ndị bụ isi nke asụsụ Sahara site na Blažek (2007):
| Asụsụ | anya | ntị | imi | ezé | ire | ọnụ | ọbara | ọkpụkpụ | osisi | mmiri | Iri nri | aha |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kanuri[3] | shîm | Akụkọ banyere ya | Khamnza | O nwere ihere; o nwere ike ịbụ | Mkpụrụ osisi | Ebe a na-akpọ | Ogwe osisi | shíllà | Kpatka | njî | N'ihi ya, ọ bụ | cû |
| Tubu | *samo > sómo > sao / sā /sa | Ọchịchọ /šímo > Ọchịchọ/Shisĩ /Shis | kya / ca | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-anọ n'ụlọ mkpọrọ. | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | kai > kī > ci | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị | súru / súrki | akkέ, pl. akká / εkέ | iyī́ / yi | bo / bu | Súro / Súru |
| Daza | sama, sa, pl. saã | ši, pl. šiĩ | ca | tei, pl. teẽ / tiĩ | teleši / East terihi | nke a, pl. ka | Ihe omuma | sọr (o) | ekke, pl. dị ka | yi / ii | bọr / owe / bọdər | Sorọ, pl. sora |
| Teda | samo, saõ, pl. sama | šimi, šiĩ, pl. šima | ca | were, pl. were | okwu | koe, pl. ka | N'ihi ya, ọ bụ n'oge | sọr (o), sọrce | ekke, pl. dị ka | ya | bọr / cọbo / bọdər | cεr / efu / ọgwụgwọ |
| Zaghawa | ya | Kέbέ | ee | màrgi: | tàmsi: | Áá | Ugwu | Uru | Ọchịchị: | bi | sε:gì | na-etinye aka |
| Beria | íī: | Kέbέ | sɪna: | màrgi: | tàm (ì) ma ọ bụrụ na: | Áá | ógu: | Uru | Ọchịchị: | A na-akpọ ya: | Sέ- | tɪr |
| Bideyat | "bụ | Kemụ | Séna | n'akụkụ | tamishé | a | Uru | ʔèbè | bi | šé | ||
| Berti / Sagato | ke (i) ng | san / sāno | tam (ī) ma ọ bụrụ na | a / á / ā | àkú | shū / shírung | m / mī / mī́ | ịgba égbè (r) |
Ntụnyere nke ọnụọgụ n'asụsụ ọ bụla: [4]
| Nchịkọta | Asụsụ | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ebe Ọwụwa Anyanwụ | Zaghawa | nɔkkɔ | Suy | N'ihi ya, ọ bụ n'oge gara aga ka a na-akpọ | ístîː | Òii | Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-akpọ | dístiː | Ọkpụkpụ | dístî | naanịɡódí |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri | Kanembu | tūló | Jenụwarị | yàkú | Ọmụmụ | Ebe e si | àrakú | ka na-eme ihe | Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-eme | larịị | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri | Central Kanuri (1) | fál, tiló | indí | yakkə́ | depụtaghachi | Uwu | arakkə́ | onye ntụgharị | wuskú | Lụ | m na-amụ |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri | Central Kanuri (2) | Ụdị / fal / lasku | Anya | yàkkə | deɡə | ebe | àràkkə | Tulùr | jieskú | Lee / làar | mèwu |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri | Manga Kanuri | fál, Título | Jenụwarị | yàkkú | De egwu | Ebe e si | àràkkú | ka na-eme ihe | jieskú | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya | Mmanụ ala |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri | Tumari Kanuri | Ihe atụ | Ọ bụ n'oge na-adịghị anya | jaku | djíjó | Ebe e si | àɾàkú | ebe a | Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-eme | __ibo____ibo__ Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-akpọ | mèjó |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Tebu | Dazaga (Tubu) | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ka a mara | tʃúúú | naɡʊ́ʊ́ʊ | tʊ̀zɔ́́ɔ́ | fuú | Oge a | ebe ị nọ | wʊssʊ̀ | Jileị | mʊ́rdə́m |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Tebu | Tedaga (Tebu) (1) | tɾɔɔ́́́́ | cuː | òɡzú | tʊ̀zɔ́ː | Foto: | dɪ́sɪ́ː | ebe ị nọ | jʊ́sʊ̀ | jìsíː | Mʊ́rdɔ́m |
| Ebe Ọdịda Anyanwụ, Tebu | Tedaga (Tebu) (2) | Ọchịchọ | cu | oɡuzuu | Mkpụrụ obi m | N'oge a | diʃee | Ugwu | yʊsʊ | yisii | mʊrdɔm |
Edensibia
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Blažek, Václav. 2007. On application of glottochronology for Saharan languages.
- ↑ Cyffer, Norbert. 2020. Saharan. In: Rainer Vossen and Gerrit J. Dimmendaal (eds). The Oxford Handbook of African languages, 383-391. Oxford University Press.
- ↑ Doris Löhr, H. Ekkehard Wolff (with Ari Awagana). 2009. Kanuri vocabulary. In: Haspelmath, Martin & Tadmor, Uri (eds.) World Loanword Database. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 1591 entries.
- ↑ Chan (2019). The Nilo-Saharan Language Phylum. Numeral Systems of the World's Languages.