Bala Ade Dauke

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Bala Ade Dauke
Mmádu
ụdịekerenwoke Dezie
mba o sịNaijiria Dezie
Aha enyereBala Dezie
aha ọmaAgwatyap Dezie
Ụbọchị ọmụmụ ya4 Jenụwarị 1931 Dezie
Ebe ọmụmụKanai, Nigeria Dezie
Ụbọchị ọnwụ ya1 Jenụwarị 2005 Dezie
Asụsụ obodoAsụsụ Tyap Dezie
asụsụ ọ na-asụ, na-ede ma ọ bụ were na-ebinye akaBekee, Asụsụ Hausa, Asụsụ Tyap Dezie
Ọrụ ọ na-arụOnye ndọrọ ndọrọ ọchịchị, Tribal chief Dezie

Àtụ:Infobox royalty  

Bala Ade Dauke Gora (January 4, 1931 - Jenuarị 1, 2005) bụ onye isi mpaghara mbụ na Southern Zaria na eze mbụ nke Atyap Chiefdom, steeti ọdịnala Naijiria dị na ndịda Kaduna State, Middle Belt (central) Nigeria.  Aha ya bụ Kuyan Banan Zazzau na Agwatyab I.[1] [2] [3] mara ya..[1][2][3]

Mbido ndụ na agụmakwụkwọ[dezie | dezie ebe o si]

Bala tolitere ịhụ nna ya, Ade, na nwanne nna ya nke okenye, Dauke, na-ebikọ ọnụ na nnukwu ogige na ọrụ ugbo na Gan, Kanai (H. Gora), Atyapland.  Nne nne ya bụ onye isi ezinụlọ (A̱tyoli) nakwa onye isi obodo (T. A̱gwam A̱keang, H. Dagachi) nke Kanai (H. Gora), onye na-arụ ọrụ n'ọrụ nchịkwa n'ógbè ahụ, zara onye isi obodo.  Isi ụlọ ọrụ nchịkwa na Zangon Kataf town.  A maghị kpọmkwem ụbọchị ọmụmụ Bala;  o buru amụma na afọ ọmụmụ ya ga-adị n'etiti 1935 na 1936[1] n'akwụkwọ akụkọ ndụ ya ewepụtara n'akwụkwọ o dere aha ya, Zangon Kataf: Njem Ndị Mmadụ.  Otú ọ dị, e dekwara n’ili ya na a mụrụ ya January 4, 1931.

Ọrụ agụmakwụkwọ Bala malitere na 1942, mgbe nwanne nna ya, Dauke debara aha ya, onye hụrụ ya n'anya nke ukwuu na ụlọ akwụkwọ praịmarị nke Native Authority (NA), Zonzon, nke ọ gara n'akụkụ nwa Dauke, Bako, nwa nwanne nna ya ọ hụrụ n'anya, tupu nke ikpeazụ a.  dara ka o nwetasịrị Primary atọ n'ihi afọ ndụ ya.  Bako na mbụ kụziiri Bala ABCD ya na ụmụ nwoke ndị ọzọ nọ n'ụlọ, ịbụ otu n'ime ụmụ akwụkwọ mbụ Zonzon NA ụlọ akwụkwọ praịmarị, nke abụọ e guzobere na Atyapland na 1939, ma tọrọ Bala.[1].  N'agbata 1943 na 1946 ọ nọrọ n'ọkwa nke Prefect Health nke ụlọ akwụkwọ,[2].[4]

Na 1946, a nabatara ya na Zaria Middle School - ugbu a Alhudahuda College (ebe ọ nọrọ ruo 1951[1]) na n'otu afọ ahụ, nwanne nna ya, Dauke nwụnahụrụ.  Nleta mbụ ya na ụlọ akwụkwọ ahụ bụ na 1944, mgbe onye nkuzi ya, Dawa Jankasa, kpọọrọ ya na enyi ya, Adam Atar, na mgbasa ozi mgbasa ozi.  Ọ ghọrọ onye ịgba ọsọ ogologo na "Ụlọ Waziri" wee nweta ụlọ akwụkwọ na onwe ya ihe nrite.  Ọ ghọkwara onye na-echekwa oge ụlọ akwụkwọ na onye nlekọta Junior n'afọ nke abụọ ya na 1947.[3].[5]

Ọrụ na agụmakwụkwọ ka elu[dezie | dezie ebe o si]

Mgbe Dauke gachara ụlọ akwụkwọ Middle School Zaria na mbido 1951, Dauke tinye akwụkwọ ozugbo ịbanye na ndị uwe ojii Naịjirịa.  Mgbe ọ na-eche nsonaazụ ya, ọ nwetara ọrụ na Sudan Interior Mission (SIM) Bookshop, Jos.  N'afọ ahụ, akwụkwọ anamachọihe ya ịbanye na ndị uwe ojii gara nke ọma wee debanye aha ya na kọleji ndị uwe ojii, Kaduna, ma ka ọ gafechara nweta akwụkwọ ozi mbụ ya na Kaduna Junction dị ka onye nche nche, akwụkwọ ozi ya nke abụọ bụ na mpaghara Kaduna.  n'afọ 1952.[6]

o debanyere aha nkuzi Fresher na Kano nke ga-adi n’etiti 1952 na 1953, mana n’ihi Riot Kano nke 1953, o nweghi ike imecha akwukwo nke onwa isii ka ezigara ya na nsogbu ahu na Fage, Kano.  Mgbe e mesịrị, ọ ghọrọ onye ode akwụkwọ n'ọdụ ndị uwe ojii ma kpọga ya na Ngalaba Nchọpụta Mpụ.[11].[7]

Ọrụ mbụ Dauke mere bụ ịkpọghachite onye a na-enyo enyo na omekome si Legọs, bụ onye gbanarịrị n'aka ya ka ọ na-alaghachi Kaduna na Offa n'August njedebe nke afọ 1955, nke mere ka ọ banye n'ọgba aghara.[1].[8]

Ọ hapụrụ ndị uwe ojii Naịjirịa na Febụwarị 1956 wee laghachi n'ụlọ Gan, Kanai, n'akụkụ nwunye ya, Ladi, onye n'oge na-adịghị anya ghọrọ onye mbụ na-akwa akwa na Atyapland.[9]

Ọ bụghị naanị na a hụrụ nhọpụta ya dị ka ụzọ e si akwụ ụgwọ maka ịzọ ọkwa oche n'ebe ugwu Ụlọ Ndị Nnọchiteanya na Kaduna kama, nke kacha mkpa bụ iji kwụsị mkpamkpa ndị ahụ were were were were were were were were were were were were were were were were were were were sụọ afọ iri na ụma.  Atyap ndị mmadụ maka nnwere onwe.  Ọ nwere ọchịchị kacha ogologo oge dị ka onye isi mpaghara Zangon Kataf na Kuyan Banan Zazzau afọ 28 (1967-1995) mgbe Atyap ndị mmadụ  n'akụkụ Bajju, Gwong  wepụrụ na Sanga.  the Zazzau (Zaria) Emirate Council nke Kaduna State ọchịchị ndị agha nke Lawal Jafaru Isa, mgbe ahụ nọ n’ọchịchị na ogologo oge Atyap Chiefdom ka e kere.  Dauke wee bụrụ Agwatyab ma ọ bụ Agwatyap (Onye isi nke Atyap), ụmụ amaala mbụ n'ime ha niile.[10][11][12]

N'ịgbaso ọgba aghara Zangon Kataf nke afọ 1992 nke February 6 na 15 na 16 Mee ọ dịkarịa ala, ndị Atyap ụmụ amaala 21 ka ejidere ma hapụ ha n'ụlọnga n'enweghị ebubo ma ọ bụ ikpe n'okpuru Iwu 2 nke 1984 nke gọọmenti ndị agha Naijiria nyere iwu.  Njide Bala Ade Dauke bịara na 21 Mee 1992 ma emesịa jikọta ya na mmadụ ise ndị ọzọ bụ: Maj. Gen. Zamani Lekwot (rtd.), ACP Juri Babang Ayok (rtd.), Major John Atomic Kude (rtd.), Dominic G  Yahaya (Atyatyap dị ugbu a), na Peter Lekwot, dịka ndị mkpọrọ "Klas Pụrụ Iche".  Ọ nọgidere bụrụ onye mkpọrọ n'etiti 21 Mee 1992 ruo 9 Ọktoba 1993 mgbe o mesịrị nweta nnwere onwe ya.[1][2][13][14]

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

Àtụ:S-start Àtụ:S-hou Àtụ:S-reg Àtụ:S-bef Àtụ:S-ttl Àtụ:S-aft Àtụ:S-end

Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]

  1. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People. Zaria: Mangut Publishers, 53–201. 
  2. Ndayako. Christological dispensation in Northern Nigeria. OCLC 763484499. Retrieved on 10 August 2020. 
  3. THE ATYAP 1946 & 1992 HEROES ALMANAC. 
  4. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, p. 64.
  5. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, p. 73.
  6. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, pp. 75-9.
  7. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, pp. 80-1.
  8. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, pp. 82-4.
  9. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, p. 85.
  10. Yakubu (3 August 2020). Brief History of Zangon Katab. The Links News. Archived from the original on 4 March 2021. Retrieved on 11 August 2020.
  11. "THE POLITICS OF SHARIA IMPLEMENTATION IN NIGERIA: A STUDY OF KADUNA STATE (1999-2013)", Get Your Complete Final Year Research Project Topics and Materials, sprojectng. Retrieved on 14 January 2021.
  12. Kazah-Toure (2012). "Citizenship and Indigeneity Conflicts in Nigeria". Citizenship Rights Africa: 104. 
  13. Dauke, B. A. (2004). Zangon Kataf: A Journey of a People, p. 163-174.
  14. (June 1993) "NIGERIA: THREATS TO A NEW DEMOCRACY". Africa Watch 5 (9): 13–21. Retrieved on 10 August 2020.