Nkwupụta Ahiara
Ihe ndị mere n'oge gara aga
[dezie | dezie ebe o si]Mgbe e gbusịrị ọtụtụ ndị mmadụ nke ndị si n'ógbè ọwụwa anyanwụ nke Naijiria bi n'akụkụ ndị ọzọ nke mba ahụ n'etiti 1966 na 1967, mpaghara ahụ kewapụrụ na 1967 wee kwupụta Republik nke Biafra nwere onwe ya. Agha siri ike sochiri ka Naijiria lụrụ ọgụ iji gbochie nkewa nke mpaghara mmanụ bara ọgaranya. Mgbe afọ atọ nke agha na ọnwụ nke ihe karịrị nde mmadụ abụọ, mba ahụ na-eto eto tụfuru ọgụ ya maka nnwere onwe ma weghachite ya na Naijiria na Jenụwarị 1970. Onye ndú nke mba ahụ, Oxford gụrụ General Chukwuemeka Odumegwu Ojukwu, gara mba ọzọ, mana o mechara laghachi Naịjirịa na 1983 n'okpuru mgbaghara pụrụ iche. N'afọ 1969, Biafra nabatara otu n'ime iwu mba kachasị nwee ọganihu n'Afrika n'oge ahụ. Iwu ma ọ bụ "Ụkpụrụ" sitere n'ụzọ dị ukwuu n'ụdị ọchịchị obodo ọdịnala mana ọ bụkwa ọganihu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-aga n'ihu n'akụkụ ndị ọzọ nke ụwa n'afọ ndị 1960, na echiche nke "Non-alignment" nke ọtụtụ steeti ndị na-achị ala n'oge Agha Nzuzo nabatara. O nyekwara mba ahụ ohere ịkatọ West maka ọrụ ya na nsogbu nke ụwa ndị ọzọ na ịkọwa echiche nke mba ahụ na-eto eto.
Ihe odide
[dezie | dezie ebe o si]N'ịbụ nke e mere ka ọ dị ka Nkwupụta Arusha nke onye isi ala Tanzania Julius Nyerere nke afọ 1967, [1] ọ bụ otu n'ime ọtụtụ akwụkwọ nke Kọmitii Nduzi Mba Biafra dere, otu gụnyere onye edemede a ma ama Chinua Achebe. [2] Nkwupụta ahụ katọrọ nrụrụ aka na Naijiria na Biafra, yana ọchịchị ala ọzọ n'akụkụ mba ndị ọzọ, ma gbaa ndị Biafra ume ịhụ mba n'anya.[2]
Dị ka Alexis Heraclides si kwuo n'akwụkwọ ya The Self-Determination of Minorities in International Politics, nkwupụta ahụ gosipụtara mgbanwe gaa n'oge ndọrọ ndọrọ ọchịchị siri ike na akụkọ ihe mere eme dị mkpirikpi nke Biafra.[3] Ọchịagha Ojukwu katọrọ Britain, ọkachasị "alaka Anglo-Saxon nke agbụrụ [ndị ọcha], maka "ị mmehie megide ụwa" ugboro ugboro n'ụdị ọtụtụ Mgbukpọ agbụrụ, gụnyere nke ndị Biafra:
Ruo afọ abụọ, a machibidoro anyị kpamkpam. Anyị niile mara nke ọma ụdị ilu nakwa ọbara akwafuru na Agha mba ụwa nke mbụ nakwa nke abụọ. Enweghi mgbe ndị bụ ndị ọcha ndị agha ndị na-alụ ọgụ kpọchiri kpam kpam ụzọ nye ndị ọcha ibe ha. Ugboro ole ha webatara mkpọchi, enyere oghere maka ihe ndị dị ndụ mkpa n'ebe ọgbasara ụmụ nwaanyị nakwa ụmụaka nakwa ndị na-abughị ndị agha. Naanị anyị bụ ndị emere otu a ka mgbe ejiri kọwa akụkọ ihe ndị mere eme. Kedu ihe bụ ihe ahụ mere nke anyị jiri dị iche?ọ bụ na anyị enweghị Ụmụ nwaanyị, Ụmụaka nakwa ndị na-esoghi alụ agha? Ka ọ ná há bụ ụmụ nwaanyị ndị isi ojii, ụmụaka ndị isi ojii and ndị isi ojii na-esoghi alụ ọgụ mere nke anyị ji dị ichè ?
Akwụkwọ nta ahụ na-agba ndị Biafra ume ka ha nọgide na mbọ ha, na-emesi ha obi ike banyere uru omume nke àjà ha. Ojukwu na-ekwusi ike na ọdịiche dị n'etiti mgbanwe a na mgbanwe ndị ọzọ, n'ihi na ụwa yiri ka ọ dị n'otu megide ebumnuche ha; ọdịmma akụ na ụba na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, yana enweghị mmasị agbụrụ na nhụjuanya nke ndị na-enweghị akpụkpọ ojii, bụ ihe ịma aka pụrụ iche nke Biafran movement. "Nigerianism" nke ha na-alụ ọgụ megide ya bụ naanị usoro nke ohere na mmegbu:
Mgbalị anyị nwere ihe dị ukwuu. Ọ bụ mmeghachi omume kachasị ọhụrụ n'oge anyị nke ọgụ ochie nke nwoke ojii maka ogo ya zuru oke dị ka nwoke. Anyị bụ ndị ọhụrụ na-emetụta ajọ nkwekọrịta n'etiti ihe otiti atọ nke nwoke ojii - ịkpa ókè agbụrụ, mgbasawanye Arab-Muslim na ọchịchị ndị ọcha. Na-arụ ọrụ enyemaka bụ Bolshevik Russia na-achọ ebe n'anyanwụ Afrịka. Mgbalị anyị bụ ịjụ kpamkpam ihe ọjọọ ndị ahụ niile nke merụrụ Naijiria, ihe ọjọọ ndị ga-eduga na nkwarụ nke njikọ ahụ na-adịghị mma. Mgbalị anyị abụghị naanị nguzogide - nke ahụ ga-abụ ihe na-adịghị mma. Ọ bụ mkpebi dị mma iwulite ọnọdụ dị mma, dị ike ma na-aga n'ihu, dịka mpako nke ndị isi ojii n'ụwa niile.
...Ebe ọ bụ na n'echiche nke ọtụtụ ike ndị ọcha, gọọmentị dị mma, na-aga n'ihu ma na-arụ ọrụ nke ọma bụ naanị maka ndị ọcha, a na-ewere echiche anyị dị ka ihe dị ize ndụ ma dị ize ndụ: echiche nke na-akọwa ma ọ bụghị ịkwado nkwado kpuru ìsì nke ike ndị a nyere iji kwado echiche Naijiria nke ọha mmadụ rụrụ arụ, nke na-emebi emebi. Nye ha, mgbukpọ agbụrụ bụ azịza kwesịrị ekwesị nye otu ndị isi ojii ọ bụla nwere obi ike ịnwa ịmepụta usoro mmekọrịta ha.
Mgbe ndị Naijiria mebiri ikike na nnwere onwe mmadụ anyị, anyị kpebiri na-ala azụ ma jiri obi ike guzobe steeti nke anyị, iji ikike anyị na-enweghị ike ịhapụ onwe anyị dịka naanị olileanya anyị fọdụrụ maka ndụ dị ka ndị mmadụ. Ma, n'ihi na anyị bụ ndị isi ojii, ndị ọcha na-egbochi anyị iji ikike a mee ihe nke ha onwe ha kwupụtara na ọ gaghị ekwe omume. N'ọgụ anyị, anyị amụtala na ikike nke mkpebi onwe onye bụ ihe a na-apụghị ịnapụ mmadụ, mana ọ bụ naanị onye ọcha.
EDENSIBỊA
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Omoigui. Nicknames, Slogans, Local and Operational Names Associated with the Nigerian Civil War. Dawodu.com. Segun Toyin Dawodu. Archived from the original on 22 October 2007. Retrieved on 2007-10-13.
- ↑ 2.0 2.1 Ezenwa-Ohaeto (1997). "To Understand What Happened", Chinua Achebe: A Biography. Bloomington: Indiana University Press, 146–148. ISBN 0-253-33342-3.
- ↑ Heraclides (1991). The Self-Determination of Minorities in International Politics. Routledge. ISBN 0-7146-3384-4.