Akinola Aguda

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Akinola Aguda
Mmádu
ụdịekerenwoke Dezie
mba o sịNaijiria Dezie
Ụbọchị ọmụmụ ya1923 Dezie
Ebe ọmụmụAkure Dezie
Ụbọchị ọnwụ ya5 Septemba 2001 Dezie
asụsụ ọ na-asụ, na-ede ma ọ bụ were na-ebinye akaBekee, pidgin Naịjirịa Dezie
Ọrụ ọ na-arụOnye òká ikpe, university teacher, onye ọka iwu Dezie
onye were ọrụMahadum nke Lagos Dezie
ebe agụmakwụkwọUniversity of London Dezie

Akinola Aguda (1923 - 5 Septemba 2001) bụ onye ọka iwu Yoruba nke Naijiria na onye bụbu Chief Justice nke Botswana. Akinola Aguda Yoruba onye ọka iwu Chief Justice Botswana[1] Tupu ọ bụrụ Chief Justice, ọ bụ onye ọka iwu na onye ọka ikpe nke Ụlọikpe Kasị Elu na mpaghara ọdịda anyanwụ nke Naịjirịa. Ọkàiwu Western Region Ọ bụ nwa amaala Africa mbụ na-eduzi ọkwa Chief Justice na Botswana.

N'oge niile ọ na-arụ ọrụ iwu, a maara ya dị ka onye ọka iwu ụbụrụ na onye ọka iwu, onye nabatara radicalism karịsịa n'oge ọchịchị ndị agha na Naịjirịa. Ekwenyere na nke a nwere ike ime ka a chụpụ ya dị ka onye otu ụlọ ikpe kachasị elu nke Naịjirịa.[2]

Mbido ndụ na agụmakwụkwọ[dezie | dezie ebe o si]

A mụrụ Judge Aguda na Akure, Naijiria, n'ezinụlọ Elijah Aguda na Deborah Fasu, di na nwunye Anglican a ma ama na Akure. Akure Anglican Ọ gụrụ akwụkwọ na St David's Primary School, Akure, maka agụmakwụkwọ praịmarị wee gaa na Government College, Ibadan maka agụmakọta sekọndrị. agụmakwụkwọ praịmarị[3] Na mbụ, ọ chọrọ ịbụ dọkịta ma ọ bụ injinia mana uche ya anaghị etinye aka na kemịkalụ, ihe dị mkpa iji gafee ụlọ akwụkwọ ahụike. Ọ hapụrụ ụlọ akwụkwọ ahụike mgbe afọ mbụ gasịrị ma gbalịa ịkụzi ihe mana na ndụmọdụ nke Obafemi Awolowo, ọ gbanwere obi ya wee kpebie ịbanye n'ụlọ akwụkwọ iwu. Ụlọ akwụkwọ iwu Obafemi Awolowo Ọ gụrụ akwụkwọ iwu na Mahadum nke London, a kpọkwara ya ka ọ bụrụ ọkàiwu n'afọ 1952. Mahadum nke London kpọrọ n'ụlọikpe

Ọrụ[dezie | dezie ebe o si]

Mgbe ọ gụsịrị akwụkwọ ya, ọ banyere n'ọrụ onwe onye n'ụlọ nke onye ọka iwu Naijiria a ma ama, Ayo Rosiji. Ayo Rosiji mana e mechara nyefee ya na ngalaba iwu nke mpaghara ọdịda anyanwụ nke Naịjirịa, wee ghọọ onye ndụmọdụ Pupil Crown. N'oge na-adịghị anya mgbe nke ahụ gasịrị, e mere ya onye ndụmọdụ Crown na 1955 na 1968, ọ ghọrọ onye na-anọchite anya onye ọka iwu nke mpaghara ọdịda anyanwụ. Onye ndụmọdụ nke Crown Na 3 Febụwarị 1972 a họpụtara ya ka ọ bụrụ onye isi ikpe Africa mbụ nke Botswana, n'otu oge ahụ, ọ bụkwa onye ọka ikpe nke ụlọ ikpe mkpegharị ikpe nke Swaziland, Botswana na Lesotho. Swaziland Lesotho Mgbe ọ hapụsịrị ụlọ ikpe kachasị elu na 1975, ọ laghachiri Naijiria wee gaa n'ihu n'ọrụ ikpe ya dị ka Chief Judge of Ondo State. Ógbè Ondo N'afọ 1976, ọ bụ onye isi otu kọmitii nke tụrụ aro Abuja dị ka isi obodo Naịjirịa. Abuja Ọ lara ezumike nká n'ọrụ gọọmentị na 1978 wee bụrụ onye nduzi nke ụlọ ọrụ Nigerian Institute of Advanced Legal Studies nke e guzobere ọhụrụ na Mahadum Lagos. Mahadum Lagos[4] Dị ka onye nduzi nke Nigerian Institute of Advanced Legal Studies, Aguda weere ọrụ ọhụrụ, dị ka onye na-akatọ nrụrụ aka na ọchịchị na Naịjirịa na Africa. nrụrụ aka Nye Aguda, enweghị ihe ọmụma zuru oke banyere ụkpụrụ ikpe na ihe ndị ọzọ nwoke ma ọ bụ nwanyị Afrịka nkịtị na-eduga n'iji ikike mmadụ dị mkpa eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi site na gọọmentị. ihe ndị bu ụzọ Ọnọdụ nke ịda ogbenye nwere ike ime ka ọ dịkwuo njọ, nke na-enye ọtụtụ ohere ire ure n'ụlọ mkpọrọ n'enweghị usoro kwesịrị ekwesị ma ọ bụ ọbụna ọkwa ikpe n'ihi na ha enweghị ego iji nweta onye ọka iwu maara ihe ma ọ bụ njikọ iji mee mgbanwe na ọnọdụ ha.[5] Nkwado ya maka ikike nke ndị a na-enyo enyo bụ okwu dị mkpa nke pụtara ìhè n'oge ọ bụ onye ọka ikpe. N'afọ 1968, n'okwu Agbaje vs Western Government of Nigeria, o dere okwu nke ka dị mkpa na usoro ikpe nke Naijiria taa.[6]  

Ọ chọkwara iwepụ ihe mgbochi akụ na ụba na usoro ikpe mpụ, n'otu oge ahụ na ikpe ngwa ngwa na itinye ndị isi nwere ike niile n'okpuru iwu na-adịghị elu ya.

Ndụ onwe onye[dezie | dezie ebe o si]

Ọ lụrụ nwunye mbụ ya n'afọ 1952 wee lụọ nwanyị n'afọ abụọ mgbe nke ahụ gasịrị.[3]

Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]

  1. Ayo Turton. "Re-Christening Of Unilag And The Yoruba Experience By Ayo Turton", Sahara Reporters, 30 May 2012. Retrieved on 20 December 2014.
  2. "Man In The News", The News, 26 October 1998.
  3. 3.0 3.1 "Aguda: Burying the Dead, Honouring the Living", Thisday, 19 October 2001.
  4. John Austin Unachukwu. "Remembering Akinola Aguda", The Nation, May 14, 2013. Retrieved on April 2, 2015.
  5. Brendalyn P. Ambrose; Democratization and the Protection of Human Rights in Africa: Problems and Prospects, Praeger Publishers, 1995.
  6. Reuters AlertNet - NIGERIA: Human rights groups welcome UN spotlight on police torture