Asụsụ Mwani

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Mwani
Spoken in: Mozambique[1]
Total speakers:
Language family: Nnijer–Kongo
 Atlantic–Congo
  Volta-Congo
   Benue–Congo
    Bantoid
     Southern Bantoid
      Bantu
       Northeast Coast Bantu
        Mwani
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2:
ISO 639-3: wmw

[]Asụsụ Mwani, nke a makwaara site na aha nna ya Kimwani, (Kimwani [kiˈmwani]) bụ asụsụ Bantu a na-asụ n'ụsọ oké osimiri nke mpaghara Cabo Delgado nke Mozambique, gụnyere Quirimbas Islands. Ọ bụ ezie na ọ na-ekerịta ihe yiri ya (60%) na Swahili, ọ naghị aghọta ya. Ọ bụ ihe dị ka mmadụ 167,150 na-asụ ya (gụnyere 147,150 ndị na-asụrụ ya dị ka asụsụ mbụ na 20,000 ndị na-eji ya dị kaasụsụ nke abụọ ha). Ndị na-asụ ya na-ejikwa Portuguese (asụsụ gọọmentị nke Mozambique), Swahili na asụsụ Makhuwa. KiwIbo, olumba nke agwaetiti Ibo bụ olumba a ma ama. A na-akpọkwa KiMwani' (mgbe ụfọdụ a na-akpọ Quimuane) Mwani (mgbe ọzọ a na-ede ya: Mwane, Muane) na Ibo. [2] ka Anthony P. Grant [3] si kwuo, Kimwani nke ugwu Mozambique yiri ka ọ bụ nsonaazụ nke mgbanwe ezughi oke na Swahili ọtụtụ narị afọ gara aga site n'aka ndị na-asụ Makonde, na Arends et al. na-atụ aro na ọ nwere ike ịghọ asụsụ Makonde-Swahili.

Aha ya[dezie | dezie ebe o si]

Aha asụsụ ahụ sitere n'okwu "Mwani", nke pụtara "ikpere mmiri". Okwu mbido "Ki" pụtara asụsụ nke, yabụ "Kimwani" pụtara n'ụzọ nkịtị "asụsụ nke osimiri".

Ụda[dezie | dezie ebe o si]

Kimwani (dị ka Swahili) bụ ihe a na-adịghị ahụkebe n'etiti asụsụ ndịda Sahara n'ihi na ọ tụfuru akụkụ nke ụda okwu (ma e wezụga ụfọdụ okwu ebe ojiji ya bụ nhọrọ). Ọ nweghị nrụgide nke abụọ na nke ikpeazụ nke Swahili; ọ nwere ụda olu na-agbanwe agbanwe. Labialization nke consonants (nke a na-egosi site na [w] na-esote consonant) na palatalization nke r (ry; [rj]) na-adịkarị. n nke ụdaume na-eme naanị n'ihu ụdaume imi n na-esote ụdaume.

Mkpụrụedemede[dezie | dezie ebe o si]

Kimwani nwere ụdaume ise: /a/, /e/, /i/, /o/, na /u/, ya bụ: ụdaume ya dị nso na nke Spanish Ndị Hawaiian. Ọ nweghị ọdịiche dị n'etiti ụdaume mechiri emechi na nke meghere emepe nke Portuguese ma ọ bụ French ma chọta ya na Asụsụ Bantu ndị ọzọ dị ka Lingala, Fang, na ikekwe Sukuma.

Nkwupụta nke phoneme /i/ guzo n'etiti International Phonetic Alphabet [i] na [e]. A naghị ebelata ụdaume, n'agbanyeghị nrụgide. A na-akpọ ụdaume dị ka ndị a:

  • A na-akpọ /a/ dị ka "a" na Arabic Hajji
  • A na-akpọ /e/ dị ka "e" na beatịkụ aka
  • A na-akpọ /i/ dị ka "y" na yam
  • /o/ na-akpọ dịka "o" na ma ọ bụ
  • A na-akpọ /u/ dị ka "u" na Sue.

Kimwani enweghị diphthongs; na njikọta ụdaume, a na-akpọ ụdaume ọ bụla iche.

Mkpụrụ okwu[dezie | dezie ebe o si]

Ndị na-asụ Kimwani[4]
Akpụkpọ ahụ Alveolar Palatal Velar Mkpịsị aka
Ụgbọ imi m n ɲ ŋ
Plosive &affricate
Afrịka
enweghị olu p t k
kwuru okwu b d g
Ihe na-esiri ike enweghị olu f s ʃ h
kwuru okwu v z
Ihe na-atọ ụtọ r
Ihe atụ w l j

Orthography[dezie | dezie ebe o si]

Enwere ike ịsụgharị Kimwani n'ụzọ atọ: site na iji orthography yiri Swahili, site na iji usoro mkpụrụedemede gbanwere ntakịrị nke a na-eji n'ụlọ akwụkwọ Mozambique ma ọ bụ site na iji mkpụrụedemede Portuguese. Ndị a bụ ọdịiche:

Ọdịiche dị n'usoro mkpụrụ okwu Kimwani
Asụsụ Swahili Asụsụ a gbanwere agbanwe Asụsụ Portuguese Nsụgharị
/tʃ/ chala Ụgbọ mmiri Chala mkpịsị aka
/dʒ/ juwa juwa dj Anyanwụ
/k/ Akwụkwọ Akwụkwọ quitabo akwụkwọ
/ŋ/ ng''ombe ng''ombe Ụgbọelu ehi
/ɲ/ ny ny Nọmba agwọ
/s/ fisi fisi fissi hyena
/z/ z bụ z bụ tebụl tebụl
/ʃ/ kushanga kushanga cuxanga iji nwee mmasị
/w/ w'etiti w'etiti uacate oge
/j/ Kipya Kipya Chipia ihe ọhụrụ
/i/ jdalai jdalai onye na-eso ya shuga
/u/ u u Ufo ntụ ọka

Ọnụ ọgụgụ[dezie | dezie ebe o si]

sitini (60), sabini (70), themanini (80), tisini (90)

m (100), m mbili (200)

Elfu (1000) elfu mbili (2000)

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

akụkọ ahụ na-ebipụta ihe ndị aenweghị diphthongs; na njikọta ụdaume, a na-akpọ egwuregwu. Akwụkwọ akụkọ ahụ na-ebipụta ihe ndị aenweghị diphthongs; na njikọta ụdaume, a na-akpọ

  1. Ethnologue list of countries where Kimwani is spoken
  2. Arends, Muysken, & Smith (1995), Pidgins and Creoles: An Introduction
  3. Smith (2001). Creolization and Contact. John Benjamins Publishing. ISBN 90-272-5245-9. 
  4. A sketch of Kimwani by Petzell, Malin
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] Ihe osise nke Kimwani (asụsụ ole na ole nke Mozambique); Africa & Asia, #2, peeji nke 88-110, Mahadum Göteborg.  2002.   ISSN 1650-2019
  • Namuna ya kufifunda kufyoma na ñuka (Manual de transition, asụsụ Kimwani); SIL & JUWA; Pemba, Cabo Delgado, Mozambique. 2002.
  • Gerdes (2008). A Numeração Em Moçambique. Lulu.com. ISBN 978-1-4357-2634-5.  

Àtụ:Languages of MozambiqueÀtụ:Narrow Bantu languages