Asụsụ ndị Senegambia

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Senegambian
language family
obere ụdị nkeAtlantic Dezie

Asụsụ SeneGambia, nke a maara dị ka Northern West Atlantic, ma ọ bụ n'akwụkwọ ndị na-adịbeghị anya mgbe ụfọdụ na-agbagwoju anya dị ka asụsụ Atlantic, bụ alaka nke Asụsụ Atlantic-Congo nke dị na Senegal, na ọtụtụ asụsụ a na-asụ n'ebe ahụ na ndịda Mauritania, Gambia, Guinea-Bissau" id="mwEA" rel="mw:WikiLink" title="Guinea-Bissau">Guinea-Bissau, na Guinea. Otú ọ dị, ndị Fula na-agafe agafe agbasaala na asụsụ ha site na Senegal gafee ọdịda anyanwụ na etiti Sahel. Asụsụ kachasị n'otu bụ Wolof, asụsụ mba nke Senegal, nke nwere nde mmadụ anọ na-asụ ya na nde mmadụ ndị ọzọ na-asụrụ asụsụ nke abụọ. Enwere ma eleghị anya nde mmadụ iri na atọ na-asụ ụdị dị iche iche nke Fula, na ihe karịrị otu nde ndị na-asụrụ Serer. Akụkụ kachasị pụta ìhè nke asụsụ Senegambian bụ na ha enweghị ụda, n'adịghị ka ọtụtụ Asụsụ Atlantic-Congo.

Nchịkọta[dezie | dezie ebe o si]

David Sapir (1971) tụrụ aro alaka West Atlantic nke asụsụ Niger-Congo nke gụnyere alaka Northern nke na-anọchite anya Senegambian. Otú ọ dị, Sapir's West Atlantic na alaka ya ghọrọ mpaghara na ụdị karịa usoro ọmụmụ. Nanị nyocha kemgbe ahụ, Segerer & Pozdniakov (2010, 2017), wepụrụ asụsụ Southern Atlantic. Asụsụ ndị fọdụrụnụ (Northern ma ọ bụ Senegambian) bụ ndị a na-akọwa site na enweghị ụda. A na-akọwa alaka Serer-Fulani-Wolof site na mgbanwe ụdaume.   Serer na Fula na-ekerịta nsonaazụ aha.

Ntinye nke asụsụ Nalu na-enweghị ihe akaebe ejighị n'aka.

Ọtụtụ nkewa, gụnyere nke Ethnologue 20 ji mee ihe, na-egosi Fula dị ka onye nwere njikọ chiri anya na Wolof karịa ka ọ dị na Serer, n'ihi njehie n'akwụkwọ.   [citation needed]

[1]Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology kewara asụsụ Senegambian n'okpuru aha North-Central Atlantic na nchekwa data Glottolog ya.  

Mgbanwe nke ụdaume[dezie | dezie ebe o si]

Asụsụ Senegambian bụ ndị a ma ama maka Mgbanwe nke ụdaume ha, ihe na-eme nke ụdaume mbụ nke okwu na-agbanwe dabere na ọdịdị ya na / ma ọ bụ gburugburu ya. Na Fula, dịka ọmụmaatụ, ụdaume mbụ nke ọtụtụ aha na-agbanwe dabere ma ọ bụ otu ma ọ bụ ọtụtụ:

Ụdị aha[dezie | dezie ebe o si]

A na-akọwa asụsụ West Atlantic site na usoro aha ha, nke yiri nke a na-ahụ na asụsụ Niger-Congo ndị ọzọ, nke kachasị ewu ewu bụ Asụsụ Bantu. Ọtụtụ West Atlantic, na n'ezie Niger-Congo, usoro aha na-eji prefixes, na ndị ọkà mmụta asụsụ n'ozuzu kwenyere na nke a na-egosipụta usoro proto-Niger-Congo. Asụsụ nke alaka Fula-Serer nke Senegambian, Otú ọ dị, nwere nsonaazụ aha ma ọ bụ ngwakọta nke prefixes na suffixes. Joseph Greenberg kwuru na ụdị ndị a sitere na ndị na-ekpebi ihe ndị na-anọghị n'otu nke kwekọrọ na klas aha:

Okwu ntụnyere[dezie | dezie ebe o si]

Ntụnyere nke okwu ndị bụ isi nke asụsụ Senegambian: [2]

Asụsụ anya ntị imi ezé ire ọnụ ọbara ọkpụkpụ osisi mmiri aha; aha nna
Wolof bət / gət N'ime ala bakkan bəny / afọ luminị gemminy N'ihi ya Akwara garab ndɔx tur; onye nsọ
Sereer na-atọ ọchị Nọf Onyis ányíìny (PL) ụmụ nwoke N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya fo ʔɔl ɔla o hij ola / a kij aka m ndaxar na / taxar ka foto: foto
Akpụkpọ anụ N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri Ọ bụ n'ebe ahụ ɲis Isi iyi ihe na-eme n'oge na-adịghị anya Ọ bụ mgbe ahụ ka a na-eme ihe foʔyeʔ kiʔy ndaxar N'elu ugwu Ọ bụ mgbe a na-eme ya
Fula / Pular yiit-ere / git-e ugbu a-ru / noppi kin-al / kin-e nyii-re / nyi"-e Njem / -ɗe hundu-ko / kundu-le; kara-ho ʔyii ʔy-an ʔyi-ʔ-al / ʔyiʔ-e legal / legal N'elu / di'e in-nde / in-ɗe; yettoo-re / gettoo-je
Ndut Okwu Mkpa eriri __ibo__ Ha na-eme ihe n'ụzọ ọzọ ala Ọ bụ n'oge na-adịghị anya ɓuk ɲif ʔyo kɪlɪl Ọdịdị tiː
Sili Okwu Mkpa nuf __ibo__ Ha na-eme ihe n'ụzọ ọzọ ala Ọ bụ n'oge na-adịghị anya ɓuq ɲif ʔyox kilik mkpofu thiː
Safi Jose eriri kiɲin ala Ọrịa a na-akpọ pɛʔdɛm Gọntaktị ɲif ʔjɔx kidik mazup tik
Lala Nọt kumun ala peɾim kuː ɲif ʔyɔx Akpụkpọ ahụ Mkpụrụ ndụ Ọrịa na-egbu egbu
Enweghị kuas Nọt Kunny siːs Ọnyà ku ɲif ʎoh Akpụkpọ ahụ N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya tek
Banhum ci-gil / i- n'elu ala / xa- Nọnk / -əŋ gu-rul / xa- bu-lemuc / i- bu-rul / i- mu-leen gu-xuun / xa- / ba-, ku- ci-nɔ / mu-nn mu-nd / +-əŋ gu-rɛt / xa-; ci-ram / nya-
Cobiana si-ggih / nyi- ma ọ bụrụ na ọ gba ọtọ gu-nyikin / ŋa- bu-gees / ja- jaarum / a- a-cis / ga-s bu-heeh gu-maab / ŋa- u-doʔ / t- ma-leem gi-sɛh / ŋa-; gu-mantiinya / ŋa-
Cassanga si-gir / ga-, nyi- gu-nuf / makesa- gu-nyikən / ŋa- gu-gees / ŋa- Jaịl / a- a-cis / ga-s bi-lɛr gu-maab / ŋa- gu-rien / ŋa- ma-yaab gu-sɛr / ŋa-; si-mbur / nyi-
Konyagi ì-ŋkə́r æ̀-nə̀f / væ̀- ì-cə̀l / wæ̀-s Ø-bènyə́ / wæ̀- Ø-ryə̀w̃ / wæ̀- Ø-w̃ə̀s / wæ̀- Ihe a na-akpọ Ø-ỹə̀c / wæ̀- æ̀-tə́x / væ̀- wə-̀ŋkà ù-w̃æcə́ / wæ̀-m
Ụlọ Ahịa a-ŋgəz / b+ a-nəv / b+ ɛ-cən / o-z yiŋga / ɔ- liw / o-d e-tey / o-z Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ a-capar / b+ ɛ-təɣ / ɔ- ụmụ nwoke (o-class) ɔ-wac / ɔ-m; лиrc / o-c
Bedik ngọgụ ga-nəf / ba- e-cəl / ma-s gi-nyaŋga / ma- i-ɗem / mm- bə-məš / ma- ma-yel ɛ-bɛʔy / Ø-m ga-t / ba-t Ihe nr. yat
Pajade m-aasa ko-nufa Nọọ-Sɛnɛ pe-nnya pe-deema pa-mməs p-wad pe-jeere ma-tte ma-mbe micc
Biafada Gərä N'ime afọ, n'ime afọ nya-sin / ba+ cede / maa-s bu-deema mməsə / maa-m bwa-hanna bu-jedä bu-r / maa-r ma-mbiya Ugboro ole na ole

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

na ndị ọkà mmụta asụsụ n'ozuzu kwenyere na nke a na-egosipụta usoro proto-Niger-Congo. Asụsụ nke alaka Fula-Serer nke Senegambian, Otú ọ dị, nwere nsonaazụ aha mammadụ anọ na-asụ ya na nde mmadụ ndị ọzọ na-asụrụ asụsụ nke abụọ. Enwere ma eleghị anya nde mmadụ iri na atọ na-asụ ụdị dị iche

  1. Hammarström (2022-12-05). "North-Central Atlantic". DOI:10.5281/zenodo.7398962. Retrieved on 2023-01-06. 
  2. Wilson, William André Auquier. 2007. Guinea Languages of the Atlantic group: description and internal classification. (Schriften zur Afrikanistik, 12.) Frankfurt am Main: Peter Lang.
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] 1971. "West Atlantic: Nchịkọta nke Asụsụ, Usoro Aha ha na Mgbanwe Nkwupụta". Na Sebeok, ed, Current Trends in Linguistics, 7: Linguistics in Sub-Saharan Africa.Asụsụ na Sub-Saharan Africa., 45–112. Nwa atụrụ
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] "A Genealogical classification of Atlantic languages." (Draft) Iji pụta na: Lüpke, Friederike (ed.) The Oxford guide to the Atlantic languages of West Africa: Oxford: Oxford University Press.
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] 2022. Proto-Fula-Sereer: Lexicon, morphophonology, na klas aha. (Niger-Congo Comparative Studies 3). Berlin: Language Science Press. DOI: 10.5281/zenodo.5820515 . https://langsci-press.org/catalog/book/325. Nweta.

Àtụ:Atlantic languages