Ihe osise nke Zimbabwe
| obere ụdị nke | art of the Earth  |
|---|---|
| Akụkụ nke | culture of Zimbabwe |
| ihu nke | Zimbabwe |
| mba/obodo | Zimbabwe |
Nkà nke Zimbabwe gụnyere ihe ịchọ mma a na-eji eme ihe n'ọtụtụ akụkụ nke ndụ, gụnyere ihe nka dị ka ndị dị otú ahụ, ihe ndị bara uru, ihe eji eme okpukpe, agha, mgbasa ozi, na n'ọtụtụ akụkụ ndị ọzọ. N'ime ebe a sara mbara, Zimbabwe nwere ụdị nka dị iche iche nwere ike ịmata. Ọ bụ ihe ama ama nke omenala ndị Africa n'ozuzu na nka na-emetụta ọtụtụ akụkụ nke ndụ, na ọtụtụ ebo nwere ikike siri ike na nke a na-amatakarị nke ụdị na ọtụtụ ihe eji arụ ọrụ nka. Ndị a nwere ike ịgụnye masks, drums, textile decoration, beadwork, carving, sculpture, seramiiki n'ụdị dị iche iche, ụlọ na onye ahụ n'onwe ya. Ịchọ mma nke ahụ n'ụzọ na-adịgide adịgide dị ka ịcha ma ọ bụ igbu egbugbu ma ọ bụ na-adịgide adịgide dị ka ịse ahụ maka ememe bụ ihe a na-ahụkarị na omenala ndị Africa.
Nkà ikwu okwu ma ọ bụ egwu bụkwa akụkụ a ma ama n'Africa n'ozuzu ya. E jikwa ngwá egwu dị iche iche gụnyere ịgbà, ụda olu na ụta na-adọkpụ na Zimbabwe, ebe okwu ọnụ, abụ uri, ịkọ akụkọ ifo, abụ otuto na egwu agbụrụ bụkwa ihe a ma ama.
N'ime iri afọ ndị na-adịbeghị anya, Zimbabwe abụrụla nke a ma ama n'ụwa niile maka ihe ọkpụkpụ ya.
Akụkọ ihe mere eme[dezie | dezie ebe o si]
Ọ bara uru inyocha nka Zimbabwe site n'oge, site na mpaghara, site na nkewa ebo bụ isi yana dị ka ngosipụta nke mgbanwe akụkọ ihe mere eme na ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nso nso a.
Enwere omenala nka na Zimbabwe nke enwere ike ị nwetaghachi azụ n'ọkpụkpụ nke Oge Nkume Mbụ na Ọgwụgwụ na eserese nkume sitere n'oge Nkume Ikpeazụ. A na-ahụ ọtụtụ ihe osise nkume nke ndị na-ese ihe San mere n'agbata 10000 na 2000 afọ gara aga na saịtị omenala na Zimbabwe na ndị a na-egosipụta nkà dị elu n'ise ihe. Ọtụtụ na-egosipụta ihe oyiyi anụmanụ nwere ike ịmata ma na-eji ndo na agba na-eme ka mmetụta ahụ dịkwuo elu. Nkà mmụta ihe ochie nke Zimbabwe na-agụnye ọtụtụ ihe a chọtara arịa, bụ ndị na-enyere aka n'ịrụgharị asụsụ na omenala n'ime ihe a na-akpọ Shona . Ọkpụkpụ a na-egosi na ndị Late Iron Age bụ ndị ọrụ ugbo na-ebibere ma kewaa ha dị ka ndị na-emebe otu dị ka omenala Harare na omenala Kopje nke agụ owuru: nke ikpeazụ malitere na 980 AD na saịtị a na-akpọ K2. [1] Ndị otu a kwagara Mapungubwe ebe ha ji mgbidi nkume kewapụ ndị ọchịchị na ndị ọzọ. A gbahapụrụ ebe obibi a na narị afọ nke iri na atọ n'oge ahụ ndị ọzọ bi n'ala ugwu Zimbabwe malitere ebe a kacha mara amara ugbu a. Nke a bụ Great Zimbabwe, nke malitere n'ihe dịka 1250-1500 AD. Ọ bụ obodo nwere nkume nwere mgbidi ( Zimbabwe pụtara "ebe obibi eze") ma gosipụta ihe akaebe na nkà mmụta ihe ochie nke nkà na ụzụ na-arụ ọrụ: mgbidi ahụ bụ granite dị n'ógbè ahụ, ọ dịghịkwa ngwa agha e ji arụ ọrụ. Mgbe e gwupụtara, a hụrụ nnụnụ ncha isii na otu efere ncha n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke ihe ncheta ahụ, yabụ ndị Gumanye ndị a na-asụ Shona mere n'ezie ihe ọkpụkpụ. E ji otu nkume kpụpụta ihe ọ bụla, nnụnụ ndị ahụ nwekwara àgwà mara mma nke na-edobe ha dị ka ezigbo "nkà". N'iji ha atụnyere ihe ọkpụkpụ nkume ndị ọzọ a ma ama nke Africa, dịka ọmụmaatụ site na omenala Yoruba, Philip Allison, na-ede na 1968, kwuru, sị: "Ihe ọkpụkpụ nkume nke Rhodesia dị ole na ole na enweghị nnukwu ihe ịchọ mma, ma Zimbabwe n'onwe ya nwere ebe. dị mkpa pụrụ iche n'ịmụ omenala ndị Africa." [2]
Age Nkume[dezie | dezie ebe o si]
N'oge ochie, ndị Kung, ndị a na-akpọ Khoikhoi ma ọ bụ San, Hottentot ma ọ bụ ndị Bushmen, bụ ndị na-achịkọta dinta, biri ebe ahụ. Ha na-ebikarị n'ọgba ma na-arụ ọrụ nka dị iche iche, gụnyere ịkpụcha osisi n'ọgba ahụ maka ịchọ mma onwe ha, imepụta ihe n'ụdị shei enyí nnụnụ na ihe ndị bara uru dị ka ahịhịa mmiri ụrọ nakwa na mgbidi ọgba ahụ n'onwe ha. Eserese ọgbara ọhụrụ ndị a dị egwu dị iche iche sitere na 10000 TOA wee gosipụta ụmụ mmadụ na-achụ nta ụdị anụmanụ dị iche iche, agha dị n'etiti mmadụ, ihe omimi na akara ndị ọzọ a na-amataghị, odida obodo na emume ebe a na-achọ mma ma ọ bụ ejiji. Agba dị iche site na oji ruo agba aja aja, uhie, ocher, odo na ọcha. A maghị pigmenti ndị a na-eji eme ihe, n'agbanyeghị na enwere ike ịnwe ngwakọta nke akụrụngwa mpaghara dị ka oxides ụwa, abụba, ihe ọ juiceụụ inine na ikekwe mmiri sitere na ụmụ ahụhụ larval . N'ezie, ha anọwo kemgbe ọtụtụ puku afọ.
Ụmụ ha, bụ́ ndị bi na Botswana na Namibia, na-abụ abụ dị iche iche a haziri ahazi na nke na-ada ụda, bụ́ ndị a kpụrụ akpụ ma ọ bụ ụta a tụrụ atụ na-eso mgbe ụfọdụ. Ha nwekwara egwu egwu egwu, ọ nweghịkwa ihe mere a ga-eji chee na ndị nna nna ha emeghị otu ihe ahụ.
Oge Ígwè[dezie | dezie ebe o si]
Ndị a bụ Iron Age Nguni nọchiri ndị mmadụ n'oge Nkume - ndị ọzụzụ atụrụ na ndị ọrụ ugbo na-esi n'ọwụwa anyanwụ na ugwu na-akwaga n'ihe dịka afọ 2000 gara aga, bụ ndị ghọrọ nna nna nke ndị WaRozwi / Barotse na site na ịchụpụ ndị Amashona . A na-ahụ nkà nke ndị a n'ọtụtụ ite ụrọ a kpụ ọkụ n'ọnụ nke mbụ, ebe a na-etinyekarị dol-dhol (linear herringbone ) motif ma ọ bụ ihe yiri ya. Ihe osise ndị ọzọ siri ike inweta, n'agbanyeghị na enwere ike iche na ha na-achọ ahụ mma ma nwee ihe ịchọ mma na ụdị nka ndị ọzọ metụtara ụdị nke ndị Nguni East na Central African. Ihe na-eme ugboro ugboro na nka Shona bụ ngbanwe nke mmadụ ka ọ bụrụ anụmanụ nke ụfọdụ.
Ihe ọkpụkpụ mbụ[dezie | dezie ebe o si]
Nkà mmụta ihe ochie na Zimbabwe egosila ọtụtụ akụkụ dị iche iche nke ụlọ na ụdị nke ọrụ nkume. O yikarịrị ka mgbagwoju mbụ ahụ na-arụ ọrụ - nke bụ ebe e wusiri ike na ụlọ ahịa naanị, na mgbe e mesịrị na ụlọ sara mbara karị mere mgbe mgbagwoju ahụ ghọrọ ebe etiti nchịkwa na ebe eze na-arụ ọrụ maka mpaghara ahụ. Enwere ike jikọta ụfọdụ n'ime ihe owuwu ụlọ ahụ na ụdị ụlọ Swahili dị n'ụsọ osimiri ma ụfọdụ bụ mpaghara pụrụ iche. Achọtala arịa ndị China, ọdụm, ihe iko, ihe ọla edo dị n'obodo, beads Arabic na mpaghara, ingot ọla kọpa, ingot ígwè na ihe ndị ọzọ azụmaahịa na Zimbabwe. The herringbone na ndị ọzọ steepụ linear ụdị mma na mgbidi bụ akụkụ nke kasị ọhụrụ nkume. A na-ahụ ọrụ nkume yiri nke ahụ na mkpọmkpọ ebe Khami, bụ́ ebe e wusiri ike n'ụzọ Zimbabwe. Otú ọ dị, ihe kachasị adọrọ mmasị na nke pụrụ iche nke Zimbabwe bụ nnukwu nnụnụ ncha ncha, nke a na-akpọ nnụnụ Zimbabwe, na-egosi nnụnụ na-eri anụ nke dị n'elu zig-zag base motif. Nnụnụ ndị a nwere ike dabere na ugo bateleur ma ọ bụ ma eleghị anya ụdị udele ma nwee ike inwe ihe jikọrọ ya na òtù okpukpe ma ọ bụ ihe na-egosi anụ ọhịa totem maka ndị ọchịchị n'oge ahụ. Ọtụtụ n'ime ihe osise ndị a ka dị na mba ahụ mana otu dị na South Africa ebe ọ ka na-achọ Groote Schuur ụlọ ọrụ gọọmentị, bụbu ụlọ Cecil Rhodes. Ihe ọzọ a na-akọwaghị na Zimbabwe, nke dị ka nnụnụ ndị a na-agbanye n'elu mgbidi dị n'akụkụ nnukwu ogige ahụ, bụ stelae ma ọ bụ ogologo ogidi nkume dị warara rectilinear (ma eleghị anya ihe ndị na-agbaji agbaji) na-esetịpụrụ na etiti oge n'elu mgbidi ahụ. Nnụnụ Zimbabwe bụ ihe kacha pụta ìhè n'ụkpụrụ ọkọlọtọ Zimbabwe dị ugbu a.
Amandebele mbubata[dezie | dezie ebe o si]
Mmalite nke ndị mmadụ na-asụ Amandebele na ndịda Zimbabwe nwetara mkpali ya site na mmezi gburugburu 1840 n'okpuru Mzilikazi, onye isi Khumalo nke nupụrụ isi megide ọchịchị Zulu. Agbanyeghị, ọ ga-abụ na ebo dị otú ahụ malitere ịgafe Limpopo obere oge site n'ihe dị ka 1800 gawa. Esemokwu Amandebele na ndị Amashona mere ka ha gawa n'ebe ugwu banye n'ihe akpọrọ n'oge ọchịchị Mashonaland. Ndị Amandebele / Matabele ndị a nwere ụdị nka dị iche iche dị iche na ndị Amashona: n'ụdị ite, akwa bead na ihe mkpuchi isi, ịchọ ụlọ mma, ihe osise na ịchọ ngwa agha dị ka klọb / knobkerries na ọta.
19th na mmalite narị afọ nke 20[dezie | dezie ebe o si]
Art na Zimbabwe tụfuru ihe ka ukwuu n'ike ime mmụọ ya site na ntọghata nke ọtụtụ ndị bi na Iso Ụzọ Kraịst na narị afọ nke 19 na 20. Ndị ozi ala ọzọ merụrụ omenala obodo ahụ site n’ịchọ ka e bibie ihe ọ bụla ha weere dị ka ihe na-emegide Ndị Kraịst, karịsịa ihe mkpuchi ma ọ bụ ihe a kpụrụ akpụ e chere na ha nwere ikike ịtụ vootu, ya bụ, na-amasị chi ụfọdụ nke na-abụghị nke Ndị Kraịst. Ka ọ na-erule Agha Ụwa nke Abụọ, ọtụtụ ihe nka emepụtara na Zimbabwe bụ nke a na-emepụta maka ndị njem nlegharị anya na oriri ndị ọcha. Site n'ọbịbịa nke egbe, akpụkpọ anụ ndị a kwadebere ma chọọ ya mma na obere oghere nke mkpuchi ndị ọzọ malitekwara ịpụta ugboro ugboro na mmalite narị afọ nke 20, yana ' karosses ' ma ọ bụ blanket ajị anụ nke ụdị BaTchwana sitere na Botswana na ndịda na-emetụta.
Maka ndị njem na mpaghara ahụ n'oge oge Victoria, ha na-eji nkà, karịsịa eserese, na-egosi ụfọdụ ihe ha hụrụ n'ebe ahụ. Nkà a nke oge colonial weere odida obodo dị ka isi isiokwu ya na ọtụtụ ndị na-ese ihe na Europe nọ dị ka akụkụ nke njem ndị e mere iji gwa ọha na eze na Europe banyere ndụ n'Africa. Dịka ọmụmaatụ, Thomas Baines sonyeere njem Zambezi nke David Livingstone duziri na 1858 na na 1861 ọ bụ otu n'ime ndị mbụ mere ihe osise mmanụ nke Victoria Falls . John Guille Millais nọrọ ọnwa isii n'afọ 1893 na-ese ihe na ịchụ nta na Zimbabwe.
N'afọ ndị 1940, otu onye ọrụ ebere na Zimbabwe aha ya bụ Jairos Jiri malitere ịkụziri ndị nwere nkwarụ nka nka dị iche iche ma mekwaa mmepụta ha maka ire ere n'ọtụtụ ụlọ ahịa na mba. Ndị a bụ ndị ewu ewu nke ukwuu wee weghachiri ndị mmadụ ego ewepụrụ na azụmahịa nkịtị. Ụlọ ọrụ Jairos Jiri ka bụ akụkụ dị mkpa nke mmepụta nka na Zimbabwe. Ihe ndị a na-ahụkarị gụnyere taịlị, tebụl tiled na plaque mgbidi, ihe nkata, ihe ịchọ mma, ihe osise na osisi na nkume, ọla na eserese.
Buru ụzọ maka nnwere onwe[dezie | dezie ebe o si]
N'ime afọ 1970, mwakpo ndị okpuru ọchịchị nke mba ahụ butere ọtụtụ arụrụala megide ndị mmadụ n'ime ime obodo, gụnyere ịwapụ egbugbere ọnụ elu nke ndị ahụ chere na ha na ndị agha gọọmentị na-arụkọ ọrụ. Gọọmenti ndị ọcha chịkọtara foto foto na ndetu ederede nke ihe omume ndị a n'ime akwụkwọ mgbasa ozi a na-akpọ 'Anatomy of Terror'. E mere nke a iji gosi obi ọjọọ ndị na-akwado mba na-eme ndị obodo ime obodo aka ha dị ọcha. A na-ahụ onyonyo sitere na akwụkwọ a na YouTube (dịka ọmụmaatụ n'okpuru 'Ndị na-eyi ọha egwu n'ime ọhịa Rhodesia').
Nkà ndị ọzọ sitere na obere ndị ọcha n'oge obodo "Rhodesian Bush" (1968 - 1979) agha gụnyere tumadi nke ngosi nke ụmụ amaala ụmụ anụmanụ na osisi na ọdịdị ala. Isiokwu ndị a abụbu nke ewu ewu ma bụrụkwa ewu ewu ruo taa n'etiti ndị na-ese ihe ọcha. Ọ dịghị onye ọ bụla na-ese ihe ọcha kwupụtara mmetụta ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọ bụla n'oge agha obodo. Agbanyeghị, ọtụtụ ihe nkiri, ka na obere vidiyo na-eme mmemme ndị agha gọọmentị n'oge a dị ugbu a na YouTube.
Ihe osise na narị afọ nke 20 na 21st[dezie | dezie ebe o si]
Ọ bụ ezie na e nwere ọtụtụ ndị na-ese ihe ọcha a ma ama na Rhodesia tupu nnwere onwe na 1980, e nwere ndị na-ese oji dị ole na ole. Otu n'ime ndị a bụ Kingsley Sambo (1932–1977), onye malitere ịse na Cyrene Mission ebe Canon Edward Paterson kuziri nka. [3] Abụọ n'ime ihe osise Sambo dị na MoMA . Ndị ọzọ na-ese ihe, bụ ndị na-edukwa ndị na-akpụ ihe, bụ Thomas Mukarobgwa na Joseph Ndandarika bụ ndị ha na John Groeber mụọ ihe na Serima Mission Church . [4]
Ọ bụ ezie na Ụlọ Akwụkwọ Ọmụmụ nke National Gallery kwadoro ma gbaa ndị na-ese ihe ume site na 1957, Rhodesia nwere kọleji ole na ole maka Fine Arts. Kọleji nke ọmarịcha nka na nka nke Bulawayo zụrụ ndị nka nka nka na eserese eserese maka ụlọ ọrụ Rhodesian ma ọ bụ na 1963 ka Alex Lambert hiwere ụlọ akwụkwọ nka Mzilikazi dị na Bulawayo iji gbaa ndị obodo ume ịmalite nka.
National Gallery, kemgbe 1986, kwalitere ndị na-ese ihe n'ime obodo site n'ịkwalite ihe ngosi nka nke oge a nke a na-akpọ "Zimbabwe Heritage". Nkwado sitere na ụlọ ọrụ Zimbabwe - ụlọ ọrụ Baringa (maka eserese, eserese, textiles, ceramics na foto) na Nedlaw Investment and Trust Corporation (maka ihe ọkpụkpụ) - na mbụ kwadoro ego nke inwe otu ndị ikpe mba ụwa na-abịa na Zimbabwe iji nyochaa ọrụ ndị ahụ. ma mee Awards. Mgbe e mesịrị, nkwado nke ihe omume ahụ toro gụnyere ụlọ ọrụ mba ụwa dị ka Mobil, Lever Brothers, BOC Group na Longman . Ndị mmeri mbụ nke onyinye dị iche iche na ndị na-ese ihe na ụdị eserese gụnyere Berry Bickle (1987), Bert Hemsteede (1988), Rashid Jogee (1992) na Tichaona Madzamba (1992). [5]
Ndị na-ese ihe bụ ndị mebere aha ọma na Zimbabwe mgbe nnwere onwe gụnyere Dumisani Ngwenya, Taylor Nkomo na Richard Jack .
Na 2018, Zeitz Museum of Contemporary Art Africa mere ihe ngosi nke ndị nka Zimbabwe 29 na-enyocha eserese dị ka nkọwa na sociopolitical. [6] Nkwupụta ihe ngosi ahụ na-ekwu, sị: "Ihe osise nwere ogologo akụkọ ihe mere eme na Zimbabwe ... Ruo ọtụtụ iri afọ, ndị na-ese ihe si Zimbabwe ejiriwo usoro a dị ka ụzọ aghụghọ na-akọwa okwu ndị dị mgbagwoju anya, na-ekwu okwu n'ụdị mgbagwoju anya, nke ihe atụ." [7]
Ọkpụkpụ na narị afọ nke 20 na 21st[dezie | dezie ebe o si]
Ebe ọ bụ na ndị na-ese ihe n'ime obodo na-eji steatite/ sapstone nke dị n'ebe ọwụwa anyanwụ ugwu ugwu Zimbabwe mepụta ihe osise na-egosi, n'etiti ihe ndị ọzọ, isiokwu Shona na-ahụkarị nke anụmanụ/mmadụ inter-morphosis. Ọrụ ndị a bịara buru ibu n'okpuru nkwado nke ndị na-anakọta ọcha na 1960 (ọ bụ ezie na nnụnụ Zimbabwe nke oge ochie dị ukwuu) ma ugbu a, ọ bụ ihe a na-ahụkarị ịhụ ihe ọkpụkpụ dị egwu na nkume Serpentine siri ike ma mba na mba ụwa.
Ogige ihe ọkpụkpụ nke Chapungu dị na Harare bụ mpaghara dị mkpa ugbu a maka ngosipụta (karịsịa) ndị na-ese ihe na Shona. Emebere ogige ihe ọkpụkpụ ọzọ nke Chapungu na 2007 na United States, yana ụlọ ngosi ihe ngosi, na Loveland, Colorado. Ọkpụrụkpụ Zimbabwe: Omenala dị na Nkume bụ ihe ngosi na-adịgide adịgide n'ọdụ ụgbọ elu Atlanta .
Ndị na-ese ihe n'oge a ama ama gụnyere ndị na-ese ihe Dominic Benhura na Tapfuma Gutsa, na ndị na-ese ihe Kingsley Sambo na Owen Maseko . [8]
Villa Mangiacane dị na Tuscany na-akwado otu n'ime mkpokọta ọgbara ọhụrụ nke Shona Art sculptures na Europe nwere ihe karịrị 220 iberibe ihe ngosi n'ofe ala ya. AVAC Arts na-akwado ugbu a mmegharị na ojiji nke teknụzụ ọhụrụ na ihe ọkpụkpụ ma na-arụ ọrụ ntanetị na-eme ka azụmahịa mba ụwa dị mfe.
- Ndepụta ndị nka na Zimbabwe
Ntụaka[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ Huffman T. (1986) "Iron Age Settlements and Origins of Class Distinction in Southern Africa", Advances in World Archaeology, vol. 5, pp.291-338
- ↑ Allison P., (1968) "African Stone Sculpture", p54. Lund Humphries, Great Britain
- ↑ Morton (2003). Ned Paterson and the Cyrene Mission Tradition. Retrieved on 2020-10-08.
- ↑ Morton (2012). Father John Grober's Workshop at Serima Mission. Academia.edu. Retrieved on 2020-07-07.
- ↑ See annual catalogues for Zimbabwe Heritage, produced by the National Gallery
- ↑ Moloi. "'Five Bhobh' is a taxi to the end of an era", Mail and Guardian, 23 November 2018. Retrieved on 30 November 2021.
- ↑ FIVE BHOBH – PAINTING AT THE END OF AN ERA. Zeitz MOCAA Museum.
- ↑ Spring (22 November 2008). Angaza Africa: African Art Now. ISBN 9781856695480.