J. F. Ade Ajayi

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ


J. F. Ade Ajayi
3rd Vice chancellor of the University of Lagos
[[ Ambassador to Àtụ:CountryPrefixThe]]
In office
Àtụ:En dash range
Preceded bySaburi Biobaku
Succeeded byBabatunde Kwaku Adadevoh
Personal details
Born(1929-05-26) 26 Mee 1929
Ikole, Southern Region, British Nigeria (now in Ekiti State, Nigeria)
Died9 Ọgọstụ 2014(2014-08-09) (aged 85)
Ibadan, Oyo State, Nigeria Àtụ:Infobox scientist

Jacob Festus Adeniyi Ajayi, onye a maara nke ọma dị ka J. F. Ade Ajayi, (26 Mee 1929 - 9 Ọgọst 2014) bụ onye Naijiria na-akọ akụkọ ihe mere eme na onye otu ụlọ akwụkwọ Ibadan, otu ndị ọkà mmụta nwere mmasị iwebata echiche Afrịka na akụkọ ihe mere mere eme nke Afrịka ma lekwasị anya n'ike akụkọ ihe mere n'ime nke kpụrụ ndụ Afrịka.[1] Ade Ajayi na-akwado iji akụkọ ihe mere eme eme eme eme ihe karịa ilekwasị anya na ihe omume naanị dị ka ihe dị ike nke mgbanwe nke nwere ike ịkwaga ntọala nke ọdịbendị ma kpụzie ha n'ime ndị ọhụrụ.[2] Kama nke ahụ, ọ na-ahụ ọtụtụ ihe dị oke egwu na ndụ ndị Afrịka, mgbe ụfọdụ dị ka ihe omume ihu igwe nke ka na-ahapụ akụkụ ụfọdụ nke ndị Afrịka.[3] Ọ na-ejikwa ụdị na-adịchaghị mkpali n'ọrụ ya, ọkachasị n'ihe odide mbụ ya, na-eji nkatọ aghụghọ nke okwu ndị na-ese okwu nke oge ahụ.[4]

Akụkọ ndụ[dezie | dezie ebe o si]

A mụrụ Ajayi na Ikole-Ekiti na 26 Mee 1929, nna ya bụ onye enyemaka nke Oba nke Ikole n'oge Native Authorities. Ọ malitere agụmakwụkwọ na St Paul's School, Ikole, mgbe ọ dị afọ ise. Ọ gara ụlọ akwụkwọ Ekiti Central School (nke bụzi Christ's School Ado Ekiti) maka nkwadebe dị ka onye nkuzi nwa akwụkwọ.[5] Otú ọ dị, mgbe ọ nụrụ site n'aka enyi ya banyere Igbobi College na Lagos, o kpebiri ịnwale ihu ọma ya wee tinye akwụkwọ. Mgbe nke ahụ gasịrị, ọ nabatara na kọleji ahụ, ma nweta agụmakwụkwọ site na ikike Ikole Ekiti Native, ọ gara Lagos maka agụmakwụkwọ sekọndrị. Mgbe ọ gụsịrị akwụkwọ na Igbobi, ọ nwetara nnabata na Mahadum Ibadan, ebe ọ ga-ahọrọ n'etiti akụkọ ihe mere eme, Latin ma ọ bụ Bekee maka nzere ya. Ọ họọrọ akụkọ ihe mere eme.[6] N'afọ 1952, ọ gara mba ọzọ wee gụọ akwụkwọ na Mahadum Leicester, n'okpuru nkuzi nke Prọfesọ Jack Simmons, onye ọkọ akụkọ ihe mere eme a zụrụ na Oxford. N'afọ 1956, ọ lụrụ Christie Ade Ajayi née Martins.[7] Mgbe ọ gụsịrị akwụkwọ, ọ bụ onye nyocha na Institute of Historical Research, London site na 1957 ruo 1958. O mechara laghachi Naijiria wee sonye na ngalaba akụkọ ihe mere eme nke Mahadum Ibadan .[8]

N'afọ 1964, e mere ya Dean of Arts na Mahadum ma mesịa bulie ya n'ọkwa osote onye isi ala. Mgbe ọ gachara dịka osote onye isi ala, e mere ya osote onyeisiala nke Mahadum Lagos[9] n'afọ 1972. N'oge ọ nọ n'ọkwa, e wuru ọtụtụ ụlọ ma melite ebe obibi ụmụ akwụkwọ.[10] E wuru ụlọ nzukọ Eze Jaja na 1973 ma gbasaa ụlọ nzukọ Queen Amina na Queen Moremi.[11] Oge ọ malitere ọrụ ya dị ka onye isi ala bụ ihe na-ese okwu, ọchịchị Obasanjo nke oge ahụ ewebatala ụgwọ ụmụ akwụkwọ ụfọdụ na-ewute ụmụ akwụkwọ, ndị chọrọ agụmakwụkwọ n'efu. Ụmụ akwụkwọ wee kpebie ime ọgba aghara, ọnọdụ a kpọrọ Ali ga-aga. N'oge ngagharị iwe na ọgba aghara, ndị uwe ojii gbagburu nwa akwụkwọ aha ya bụ Akintunde Ojo. N'oge ahụ, a nụrụ na nne ya bụ nwanyị Obasanjo. Ngagharị iwe ụmụ akwụkwọ mere megide ogbugbu ahụ mere ka ndị na-achọ ohere weghara ọnọdụ ahụ ma kpatara ọgba aghara. N'afọ 1978, e wepụrụ ya n'ọkwa ya wee laghachi Ibadan, ebe ọ gara n'ihu na mgbalị ya na agụmakwụkwọ akụkọ ihe mere eme.[12]

N'afọ 1993, e nyere Ajayi "Distinguished Africanist Award" site na African Studies Association.[13] N'afọ 1994, ọ ghọrọ onye nsọpụrụ nke Mahadum SOAS nke London.[14] N'abalị itoolu n'ọnwa Ọgọstụ afọ 2014, ọ nwụrụ mgbe ọ dị afọ iri asatọ na ise ma lie ya n'obodo ya bụ Ikole Ekiti.[11]

Onye edemede mbụ nke akụkọ ihe mere eme nke Africa[dezie | dezie ebe o si]

Dị ka onye edemede mbụ nke akụkọ ihe mere eme nke Naijiria na Africa, ọ bụ ezie na ọ bụghị onye ọsụ ụzọ dị ka Kenneth Dike, Ajayi wetara nkwanye ùgwù dị ukwuu na ụlọ akwụkwọ Ibadan na nyocha Africa. A maara ya maka nyocha siri ike na mgbalị siri ike ọ na-etinye n'ọrụ ya. Site n'iji ihe ndị a na-ekwu n'ọnụ mee ihe n'ọtụtụ ọrụ ya dịka akụkọ ihe mere eme nke Yoruba tupu narị afọ nke iri abụọ, o nwere ike ịtụle, kwado ma nyochaa nke ọ bụla n'ime ihe ndị ọ na-enweta, na-ekpughe ụzọ na-eduga n'eziokwu n'oge ahụ nke dị ụkọ n'ụdị edere na nke na-enweghị ajọ mbunobi.[15] Ajayi na-agbalịkwa ịbụ onye na-enweghị mmetụta n'ihe odide ya, ọkachasị mgbe ọ na-ede banyere isiokwu ndị na-ese okwu ma ọ bụ ndị na-akpali akpali n'akụkọ ihe mere eme nke Africa. N'otu edemede banyere akụkọ ihe mere eme nke ederede Yoruba, o nwere ike ịtụle Samuel Ajayi Crowther, onye dike Ade Ajayi. Ụdị nyocha ya siri ike gosipụtara ụzọ ọhụrụ na akụkọ ihe mere eme nke Afrịka ma mee ka ndị ọkà mmụta dị n'èzí kọntinent ahụ mara usoro na nghọta nke Afrịka. Site n'ịtụle ihe edere ede na nke a na-ekwu n'ọnụ, o nwere ike ịchọta nsogbu ọhụrụ na-adọrọ mmasị nke bụ ntọala nke ndị Britain na-achị Lagos, na-eme ka akwụkwọ ndị Britain nke ihe omume ahụ na ihe ndị ọzọ.

Isiokwu ọzọ n'ọtụtụ ọrụ ya bụ ịhụ mba n'anya. Ajayi na-ahụ usoro okpukpe dị ka ntọala maka ịhụ mba n'anya nke Naijiria nke oge a. Jihad Fulani nke mmalite narị afọ nke iri abụọ setịpụrụ ntọala maka otu ihu, ebe ndị ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst dị ka Christian Missionary Society (CMS), tọrọ ntọala maka mmegharị maka ịdị n'otu na ndịda. Ndị ozi ala ọzọ ahụ guzobekwara ụlọ akwụkwọ ndị mepụtara klas ọhụrụ gụrụ akwụkwọ nke mechara kewapụ na ndị Europe ma lụọ ọgụ maka usoro mmekọrịta na ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọhụrụ. Otú ọ dị, usoro ọhụrụ ahụ nabatara usoro mmekọrịta mmadụ na ibe ya, ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba nke oge a na Europe dị ka echiche nke ọha mmadụ ọhụrụ.[16]

Otú ọ dị, Ajayi, site na ogo, egosila nguzo dị oke egwu banyere mkpa ọ dị ịnakwere Pan-Africanism dị ka ntọala nke ịhụ mba n'anya.[17]

Ọrụ[dezie | dezie ebe o si]

  • Agha Yoruba na narị afọ nke iri na itoolu. Cambridge University Press, Cambridge, England 1964.[18]
  • Ndị Kraịst na Naịjirịa, 1841-1891: Imepụta nke ndị isi ọhụrụ.[19]
  • Onye nchịkọta akụkọ, General History of Africa, mpịakọta. [Ihe e dere n'ala ala peeji][20]
  • Onye nchịkọta akụkọ, A Thousand Years of West African History.[21]
  • Onye nchịkọta akụkọ na Michael Crowder: History of West Africa, Longman, London 1971. .[22]

Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]

  1. Ade Ajayi, Jacob. dacb.org. Retrieved on 2020-05-26.
  2. J. I. Dibua The Idol, Its Worshippers, and the Crisis of Relevance of Historical Scholarship in Nigeria, History in Africa, Vol. 24 (1997)
  3. (1965) A Thousand Years of West African History: a Handbook for Teachers and Students By J. F. Ade Ajayi and, First, Ibadan University Press and Nelson. 
  4. Portrait of J. F. Ade Ajayi. (en). imsvintagephotos.com. Archived from the original on 27 February 2021. Retrieved on 2020-05-26.
  5. Google Groups. groups.google.com. Retrieved on 2020-05-28.
  6. A Historian at 75, The News, 10 May 2004
  7. JF Ade Ajayi obituary in The Guardian, 10 Sep 2014
  8. Adeboye (November 18, 2015). "J. F. Ade Ajayi, 1929–2014" (in en). Africa 85 (4): 741–744. DOI:10.1017/S000197201500056X. ISSN 0001-9720. 
  9. Prof Ade-Ajayi. UNIVERSITY OF IBADAN (1929-05-26). Archived from the original on 2023-06-01. Retrieved on 2023-06-01.
  10. Professor J. F. Ade Ajayi 1929-2014 (en-US). Businessday NG (2014-09-17). Retrieved on 2020-05-28.
  11. 11.0 11.1 Tayo Popoola. "Ade Ajayi: Architect of modern UNILAG", The Nigerian Tribune. Retrieved on March 2, 2014.
  12. J. F. Ade Ajayi - InfoHub. infohub.xyz.ng. Retrieved on 2020-05-29.
  13. "Distinguished Africanist Award 2009" African Studies Association. Archived from the original on 28 July 2009. Retrieved on 12 October 2009.
  14. SOAS Honorary Fellows. SOAS. Archived from the original on 1 May 2019. Retrieved on 3 August 2014.
  15. Robert A. Hess, J. F. Ade Ajayi and the New Historiography in West Africa, African Studies Review > Vol. 14, No. 2, pp 1–4 (Sep. 1971)
  16. Adeboye (November 18, 2015). "J. F. Ade Ajayi, 1929–2014" (in en). Africa 85 (4): 741–744. DOI:10.1017/S000197201500056X. ISSN 0001-9720. 
  17. Times (2014-08-26). EDITORIAL: Prof. Ade Ajayi [1926 - 2014: Passage of an eminent scholar - Premium Times Opinion] (en-US). Retrieved on 2020-05-28.
  18. Ajayi (1971). Yoruba warfare in the nineteenth century, 2d (in en), Cambridge [Eng.] : University Press, in association with the Institute of African Studies, University of Ibadan. ISBN 978-0-521-04012-9. 
  19. Christian Missions in Nigeria 1841 1891 by Ajayi - AbeBooks (en-GB). www.abebooks.co.uk. Retrieved on 2020-05-31.
  20. General history of Africa, abridged edition, v. 6: Africa in the nineteenth century until the 1880s. unesdoc.unesco.org. Retrieved on 2020-05-31.
  21. Adeboye (November 2015). "J. F. Ade Ajayi, 1929–2014" (in en). Africa 85 (4): 741–744. DOI:10.1017/S000197201500056X. ISSN 0001-9720. 
  22. History of West Africa by Ajayi - AbeBooks (en-GB). www.abebooks.co.uk. Retrieved on 2020-05-31.

Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]

Media related to J. F. Ade Ajayi at Wikimedia Commons