Ambrose Folorunsho Alli
| ụdịekere | nwoke  |
|---|---|
| mba o sị | Naijiria |
| aha n'asụsụ obodo | Ambrose Folorunsho Alli |
| Aha ọmụmụ | Ambrose Folorunsho Alli |
| Aha enyere | Ambrose |
| aha ezinụlọ ya | Alli |
| Ụbọchị ọmụmụ ya | 22 Septemba 1929 |
| Ebe ọmụmụ | Idoani, Naijiria |
| Ụbọchị ọnwụ ya | 22 Septemba 1989 |
| Asụsụ obodo | Asụsụ Yoruba |
| asụsụ ọ na-asụ, na-ede ma ọ bụ were na-ebinye aka | Bekee, Asụsụ Yoruba, Asụsụ Hausa, pidgin Naịjirịa |
| Asụsụ ọ na-ede | Bekee |
| Ọrụ ọ na-arụ | Onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị, academic, professor |
| onye were ọrụ | Mahadum nke Ibadan |
| Ọkwá o ji | Governor of Bendel State |
| ebe agụmakwụkwọ | University of London |
| onye otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị | Unity Party of Nigeria |
| agbụrụ | Ndi Yoruba |
| Ụcha ime anya | black |
| ụcha ntụtụ isi | Ntụtụ ojii |
| na-esochi | Abubakar Waziri |
| nọchiri | Samuel Osaigbovo Ogbemudia |
| nnọchiaha nkeonwe | L485 |
Ambrose Folorunsho Alli (22 Septemba 1929 - 22 Septemba 1989) bụ Ónyé prọfesọ ahụike Naijiria nkè jere ozi dị kà Gọvanọ nkè Steeti Bendel Onye Naijiria [1] (nke bụzi steeti Edo na Delta) n'etiti afọ 1979 ná 1983. [2] bụ gọvanọ mbụ.
Ihe ndị mere n'oge gara aga[dezie | dezie ebe o si]
A mụrụ Ambrose Folorunsho Alli ná Idoani, Ondo steeti ná 22 Septemba 1929. N'oge ọ Abụọ nwata, ọ kwagara n'etiti Oka-Odo, Ekpoma, Owo, Efon-Alaye, Benin City ná Asaba, ébé ọ gụsịrị akwụkwọ sekọndrị yá nà 1948.Ọ gara ụlọ akwụkwọ ọrụ ugbo Ibadan (1948) nà ụlọ akwụkwọ teknụzụ ahụike, Adeoyo Hospital Ibadan (1953-1960) ebe ọ nwetara MBBS.Ọ rụrụ ọrụ dị kà ónyé ọrụ ụlọ n'ụlọ ọgwụ Adeoyo site ná 1960 ruo 1961.Ọ gàrà United Kingdom màkà ọmụmụ post-graduate ná neuropathology ná Mahadum nkè London (1961-1966), nweta nzere D.C. pathology. [2] mechara gụọ akwụkwọ ná Mahadum nkè Birmingham site ná 1971 ruo 1974.
Ọ bụ ónyé nkụzi ná Mahadum Ibadan (1966-1969) ma bụrụkwa ónyé nkụzi dị élú ná Mahadum Ahmadu Bello, Zaria (1969-1974). Site ná 1974 rụọ 1979, Alli bụ prọfesọ nkè anatomy ná ónyé ịsị nkè ngalaba nkè pathology ná Mahadum Benin, Benin City . [2]
Ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị[dezie | dezie ebe o si]
N'ịgbaso ọkwa agụmakwụkwọ yá, á họpụtara yá dịka Gọvanọ nkè Bendel steeti, ma mesịa guzobe "Bendel steeti University" ugbu a "Ambrose Alli University", Ekpoma. E guzobere ọtụtụ ụlọ akwụkwọ ná Ekpoma, Abraka ná Asaba n'oge ọ nọ n'ọkwa. Otú [3] dị, site ná okike nkè Delta State site ná nchịkwa nkè Gen. Babangida, Mahadum ahụ ghọrọ Mahadum abụọ, yá bụ Mahadum Delta State, Abraka ná Mahadum Ambrose Alli, Ekpoma, nkè a gụrụ áhà yá mgbè ọ nwụsịrị. Ambrose Alli bụ ónyé ọtú ndị omeiwu nkè dèrè iwu Naịjirịa nkè afọ 1978. Ọ sonyeere Unity Party of Nigeria (UPN) wéé gbaa ọsọ nkè ọma dị kà ónyé UPN ná ntuli áká gọvanọ nkè Bendel State nkè afọ 1979. Ọ wetara nnukwu mmepe ná Bendel ná ngalaba dị iche iche, site ná nguzobe nkè ọtụtụ ụlọ akwụkwọ post-primary ná ụlọ akwụkwọ tertiary, ná nnukwu iwu okporo ụzọ na ụlọ.Isi ihe mgbaru ọsọ yá dị kà gọvanọ bụ ịbawanye ohere agụmakwụkwọ. O guzobere ihe karịrị ụlọ akwụkwọ sekọndrị ọhụrụ 600, ma wepụ ụgwọ ụlọ akwụkwọ sekọrịtandrị. Ewezuga nguzobe nke Mahadum ahụ, o guzobekwara kọleji dị íchè íchè nkè agụmakwụkwọ ná Ekiadolor dị nsó ná Benin City, Agbor, Warri, Ozoro ná Agbor, ná Polytechnics atọ, yana kọleji nkè ọrụ ugbo na ịkụ azụ maka Agenebode. O guzobekwara kọleji ọzụzụ ndị nkuzi anọ iji nye ndị ọrụ ụlọ akwụkwọ ọhụrụ ahụ, yana ọtụtụ ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ dị elu ndị ọzọ. N'afọ 1981, ọ tọrọ ntọala Mahadum Bendel State, nke a na-akpọ ugbu a Mahadum Ambrose Alli, Ekpoma. Mgbanwe ndị ọzọ gụnyere iwepụ ụgwọ maka ọrụ [2] ọgwụ ọjọọ n'ụlọ ọgwụ gọọmentị na iwepụ ụtụ isi.Ọchịchị rụrụ nnukwu okporo ụzọ iji mepee ime obodo. Na ngalaba ụlọ, o wuru ụlọ dị ọnụ ala na Ugbowo, Ikpoba Hill na Benin City, na Bendel Estates na Warri. ka Gọvanọ, ọ na-eyi akpụkpọ ụkwụ mgbe niile, na-eme ihe ọchị na ọ na-arụsi ọrụ ike n'ụlọ gọọmentị nke na o nweghị oge ịzụta akpụkpọ ụkwụ maka onwe ya.
Ọrụ ya mgbe e mesịrị[dezie | dezie ebe o si]
Mgbe Ambrose Alli hapụrụ ọrụ 1983, ọ lara ezumike nká n'ụlọ ezinụlọ ya.Mgbe ọchịchị ndị agha nkè Major-General Muhammadu Buhari weghaara ọchịchị, ụlọ ikpe ndị agha mara ya ikpe 100 afọ n'ụlọ mkpọrọ màkà ebubo ná ọ na-eji N983,000 eme ìhè n'ụzọ na-ezighị ezi màkà ọrụ okporo ụzọ. [4] mechara tọhapụ yá mgbè Esama nkè Benin, Chief Gabriel Igbinedion, kwụrụ gọọmentị ụgwọ.N'ikpeazụ, a tọhapụrụ ya n'ụlọ mkpọrọ mgbè ónyé ịsị igbinedion zigara otù nde naira. Mgbe a tọhapụrụ ya, ónyé ịsị Dr.Ezekiel A.Ainabe kwadoro yá. Kansụl Gọọmentị Obodo Ekpoma sọpụrụ Prọfesọ Alli site n'ịtọlite ihe oyiyi ya. Prọfesọ Alli chụrụ ndụ yá n'àjà màkà ndị Naịjirịa. Iji kwanyere obodo ahụ ùgwù na màkà ọrụ a na-enye, Dr.Ezekiel A.Ainabe guzobere ìhè oyiyi n'ọma ahịa dị ná Eguare ekpoma.
Ọnwụ[dezie | dezie ebe o si]
N'oge na-adịghị ányá mgbè a tọhapụrụ yá n'ụlọ mkpọrọ, Ambrose Folorunsho Alli nwụrụ n'ụbọchị ncheta ọmụmụ yá nkè afọ 60 ná 22 Septemba 1989, ná Ụlọ Ọgwụ Nkụzi Mahadum Lagos ná Lagos. mechara guzobe Okwu Ndị Nduzi Pụrụ Íchè kwa afọ iji sọpụrụ yá.
Ebensibia[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ 'He was never guilty'-- Ambrose Alli's family reacts to presidential pardon (en-US). TheCable (2020-04-10). Retrieved on 2022-03-18.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Osamede Osunde. Prof. Ambrose Folorunsho Alli. EdoWorld. Retrieved on 2009-12-27.
- ↑ Ambrose Alli University Ekpoma | » History (en-US). Retrieved on 2022-03-25.
- ↑ Victor Osehobo (9 November 2009). Remembering Ambrose Alli. Nigerian Newsworld. Retrieved on 2009-12-27.