Asụsụ Ngbaka Minagende

Ngbaka
Ngbaka
Ngbaka Minagende
Ngbaka Gbaya
A mụrụ ya	Democratic Republic of Congo
Ndị na-asụ asụsụ ala	1.02 nde (2000)
Ezinụlọ asụsụ	Niger-Congo? Atlantic-Congo Savannas Gbaya Ebe Ọwụwa Anyanwụ Gbanu-Ngbaka Ngbaka; ; ; ; ; ;
Koodu asụsụ
ISO 639-3	nga
Glottolog	ngba1285

Ngbàkà (Nkàgbà) bụ Asụsụ Gbaya nke ihe karịrị otu nde mmadụ na-asụ na Democratic Republic of the Congo. Ọ bụ asụsụ dị mkpa na mpaghara, nke Gilima, Ngbundu, Mbandja Ndị Mono na-eji, a na-akụzi ya n'ụlọ akwụkwọ praịmarị; 10% gụrụ akwụkwọ na Ngbaka.

Ngbaka bụ aha agbụrụ a na-ahụkarị; enwere ike ịmata ọdịiche dị n'asụsụ ahụ na asụsụ ndị ọzọ a na-akpọ "Ngbaka" dị ka Ngbaka Gbaya ma ọ bụ Ngbaka Minagende.

Enweghị ọdịiche dị ịrịba ama n'ime asụsụ Ngbaka, ọ pụkwara ịbụ ihe a na-aghọta na ndị otu asụsụ Manza.

Ọmụmụ ụdaolu

Mkpụrụ okwu

		Akpụkpọ ahụ	Alveolar	Palatal	Velar	Egbugbere ọnụ<br id="mwKw">	Mkpịsị aka
Ụgbọ imi		m	n	ɲ	ŋ	ŋ͡m
Plosive	enweghị olu	p	t		k		ʔ
	kwuru okwu	b	d		ɡọ
	Nri	mb	nd		ŋɡ
Implosive	kwuru okwu	ɓ	ka			Ihe a na-akpọ "Thek"
	enweghị olu					Ihe a na-akpọ "Thekh"
	Nri					ŋm bụ ihe a na-akpọ
Ihe na-esiri ike	enweghị olu	f	s				h
	kwuru okwu	v	z
	Nri		nz
Ihe na-atọ ụtọ			(r)
Tap		Ọdịdị	Ọdịdị
Ihe atụ			l	j		w

Trill /r/ na-emekarị na ideophones, na ọnọdụ mbụ na nke ikpeazụ. Mgbe ọ pụtara na okwu ndị a gbazitere, a na-akpọkarị ya dị ka [l] n'akụkụ.
Akwụsị glottal /ʔ/ na-emekarị n'ihu ụdaume mmalite okwu.
Ụda /ŋ͡m, ʔ, h, w/, anaghị apụta na ọnọdụ intervocalic.
/ŋ/ apụtaghị na ọnọdụ mmalite okwu
Enwere ike ịkpọpụta /f/ n'asụsụ ọdịda anyanwụ dị ka nkwụsị na-enweghị olu [p].
^[2] ike ịkpọpụta nkwụsị /k/ na-enweghị olu dị ka nkwụsị ụda [ɡ] n'asụsụ ọdịda anyanwụ.

Mkpụrụedemede

	Mkpụrụedemede ọnụ			Mkpụrụedemede imi
	N'ihu	Central	Ịlaghachi azụ	N'ihu	Central	Ịlaghachi azụ
N'akụkụ	i iː		u uː	Ọ bụ		Otú ọ dị,
N'etiti etiti	e eː		o oː
N'etiti oghere	ɛ ɛː		Ọ bụ n'afọ ka a na-akpọ ɔː	ɛ̃		Ọ bụ n'afọ
Emeghe		a aː			[Ihe e dere n'ala ala peeji]

Usoro ide ihe

Mkpụrụ akwụkwọ ngbaka
Nnukwu mkpụrụedemede
A	B	ʼB	D	ʼD	E	Ọ bụ	F	G	Gb	H	M	K	Kp	L	M	N	Ng	Ngg	O	Ọ bụ	S	T	U	V	W	Z
Akara dị ala
a	b	ʼb	d	ʼd	na	Ọ bụ	f	g	gb	h	i	k	kp	l	m	n	ng	Ọ bụ na ọ bụ na ọ bụghị na ọ bụ	o	Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya	s	t	u	v	w	z

A na-egosi na a na-eji tilde na ụdaume: Sãoã, ɛ̃, ĩ, ɔ̃, ṹ.

A na-egosi ụda nke mkpụrụedemede na diacritics iji gbochie mgbagwoju anya:

a na-eji ụda olu dị elu egosi: ːá, é, ɛ́, í, ó, ɔ́, ú, ã́, ɛ́ , ̆, ̆;
a na-eji ụda olu dị ala egosipụta: 意, è, ɛ̀, ì, ò, ɔ̀, ù, ã̀, ɛ Kennedy, ĩ̀, ɔ́, ṹ;
a naghị egosikarị ụda ndị a na mkpụrụ okwu mana enwere ike igosi ya na ụfọdụ ọrụ asụsụ:
- ụda dị n'etiti na akara kwụ ọtọ n'elu: 意, e̍, ɛ̍, i̍, o̍, ɔ̍, u̍, ã̍, ɛ̃̍, ĩ̍, ɔ̃̍, ũ̍;
- ụda na-ada ada na ụda olu: ː, ê, ɛ̂, î, ô, ɔ̂, ã̂, ɛ̃̂, ĩ̂, ɔ̃̂, ũ̂;
- ụda na-arị elu na caron/hacek: ː, ɛ̌, ǐ, ǒ, ɔ̌, ã̌, ɛ̃̌, ĩ̌, ɔ̌.

Edensibia

↑ Ngbaka at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)
↑ Henrix (2007). Description grammaticale de la langue ngbaka: phonologie, tonologie et morphosyntaxe. München: Lincom Europa.

Njikọ mpụga

Ngbaka na Mahadum Ghent

Templeeti:Ubangian languages Templeeti:Languages of the Democratic Republic of the Congoagbụrụ a na-ahụkarị; enwere ike ịmata ọdịiche dị n'asụsụ ahụ na asụsụ ndị ọzọ a na-akpọ "Ngbaka" dịagbụrụ a na-ahụkarị; enwere ike ịmata ọdịiche dị n'asụsụ ahụ na asụsụ ndị ọzọ a na-akpọ "Ngbaka" dị

[e18-1] Ngbaka at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)

[2] Henrix (2007). Description grammaticale de la langue ngbaka: phonologie, tonologie et morphosyntaxe. München: Lincom Europa.

[1]

[2]