Asụsụ Ngbaka Minagende
| Ngbaka | |
|---|---|
| Ngbaka Minagende | |
| Ngbaka Gbaya | |
| A mụrụ ya | Democratic Republic of Congo |
Ndị na-asụ asụsụ ala
|
1.02 nde (2000) [1] |
| Koodu asụsụ | |
| ISO 639-3 | nga
|
| Glottolog | ngba1285
|
Ngbàkà (Nkàgbà) bụ Asụsụ Gbaya nke ihe karịrị otu nde mmadụ na-asụ na Democratic Republic of the Congo. Ọ bụ asụsụ dị mkpa na mpaghara, nke Gilima, Ngbundu, Mbandja Ndị Mono na-eji, a na-akụzi ya n'ụlọ akwụkwọ praịmarị; 10% gụrụ akwụkwọ na Ngbaka.
Ngbaka bụ aha agbụrụ a na-ahụkarị; enwere ike ịmata ọdịiche dị n'asụsụ ahụ na asụsụ ndị ọzọ a na-akpọ "Ngbaka" dị ka Ngbaka Gbaya ma ọ bụ Ngbaka Minagende.
Enweghị ọdịiche dị ịrịba ama n'ime asụsụ Ngbaka, ọ pụkwara ịbụ ihe a na-aghọta na ndị otu asụsụ Manza.
Ọmụmụ ụdaolu[dezie | dezie ebe o si]
Mkpụrụ okwu[dezie | dezie ebe o si]
| Akpụkpọ ahụ | Alveolar | Palatal | Velar | Egbugbere ọnụ<br id="mwKw"> | Mkpịsị aka | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ụgbọ imi | m | n | ɲ | ŋ | ŋ͡m | ||
| Plosive | enweghị olu | p | t | k | ʔ | ||
| kwuru okwu | b | d | ɡọ | ||||
| Nri | mb | nd | ŋɡ | ||||
| Implosive | kwuru okwu | ɓ | ka | Ihe a na-akpọ "Thek" | |||
| enweghị olu | Ihe a na-akpọ "Thekh" | ||||||
| Nri | ŋm bụ ihe a na-akpọ | ||||||
| Ihe na-esiri ike | enweghị olu | f | s | h | |||
| kwuru okwu | v | z | |||||
| Nri | nz | ||||||
| Ihe na-atọ ụtọ | (r) | ||||||
| Tap | Ọdịdị | Ọdịdị | |||||
| Ihe atụ | l | j | w | ||||
- Trill /r/ na-emekarị na ideophones, na ọnọdụ mbụ na nke ikpeazụ. Mgbe ọ pụtara na okwu ndị a gbazitere, a na-akpọkarị ya dị ka [l] n'akụkụ.
- Akwụsị glottal /ʔ/ na-emekarị n'ihu ụdaume mmalite okwu.
- Ụda /ŋ͡m, ʔ, h, w/, anaghị apụta na ọnọdụ intervocalic.
- /ŋ/ apụtaghị na ọnọdụ mmalite okwu
- Enwere ike ịkpọpụta /f/ n'asụsụ ọdịda anyanwụ dị ka nkwụsị na-enweghị olu [p].
- [2] ike ịkpọpụta nkwụsị /k/ na-enweghị olu dị ka nkwụsị ụda [ɡ] n'asụsụ ọdịda anyanwụ.
Mkpụrụedemede[dezie | dezie ebe o si]
| Mkpụrụedemede ọnụ | Mkpụrụedemede imi | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| N'ihu | Central | Ịlaghachi azụ | N'ihu | Central | Ịlaghachi azụ | |
| N'akụkụ | i iː | u uː | Ọ bụ | Otú ọ dị, | ||
| N'etiti etiti | e eː | o oː | ||||
| N'etiti oghere | ɛ ɛː | Ọ bụ n'afọ ka a na-akpọ ɔː | ɛ̃ | Ọ bụ n'afọ | ||
| Emeghe | a aː | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | ||||
Usoro ide ihe[dezie | dezie ebe o si]
| Nnukwu mkpụrụedemede | ||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | B | ʼB | D | ʼD | E | Ọ bụ | F | G | Gb | H | M | K | Kp | L | M | N | Ng | Ngg | O | Ọ bụ | S | T | U | V | W | Z |
| Akara dị ala | ||||||||||||||||||||||||||
| a | b | ʼb | d | ʼd | na | Ọ bụ | f | g | gb | h | i | k | kp | l | m | n | ng | Ọ bụ na ọ bụ na ọ bụghị na ọ bụ | o | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | s | t | u | v | w | z |
A na-egosi na a na-eji tilde na ụdaume: Sãoã, ɛ̃, ĩ, ɔ̃, ṹ.
A na-egosi ụda nke mkpụrụedemede na diacritics iji gbochie mgbagwoju anya:
- a na-eji ụda olu dị elu egosi: ːá, é, ɛ́, í, ó, ɔ́, ú, ã́, ɛ́ , ̆, ̆;
- a na-eji ụda olu dị ala egosipụta: 意, è, ɛ̀, ì, ò, ɔ̀, ù, ã̀, ɛ Kennedy, ĩ̀, ɔ́, ṹ;
- a naghị egosikarị ụda ndị a na mkpụrụ okwu mana enwere ike igosi ya na ụfọdụ ọrụ asụsụ:
- ụda dị n'etiti na akara kwụ ọtọ n'elu: 意, e̍, ɛ̍, i̍, o̍, ɔ̍, u̍, ã̍, ɛ̃̍, ĩ̍, ɔ̃̍, ũ̍;
- ụda na-ada ada na ụda olu: ː, ê, ɛ̂, î, ô, ɔ̂, ã̂, ɛ̃̂, ĩ̂, ɔ̃̂, ũ̂;
- ụda na-arị elu na caron/hacek: ː, ɛ̌, ǐ, ǒ, ɔ̌, ã̌, ɛ̃̌, ĩ̌, ɔ̌.
Edensibia[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ Ngbaka at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)
- ↑ Henrix (2007). Description grammaticale de la langue ngbaka: phonologie, tonologie et morphosyntaxe. München: Lincom Europa.
Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]
Àtụ:Ubangian languagesÀtụ:Languages of the Democratic Republic of the Congoagbụrụ a na-ahụkarị; enwere ike ịmata ọdịiche dị n'asụsụ ahụ na asụsụ ndị ọzọ a na-akpọ "Ngbaka" dịagbụrụ a na-ahụkarị; enwere ike ịmata ọdịiche dị n'asụsụ ahụ na asụsụ ndị ọzọ a na-akpọ "Ngbaka" dị
